Onze Taal. Jaargang 64

[p. 126]

Van woord tot woord
Marlies Philippa

Heugen & meugen

De gedachten spoken door mijn geest, maar ik kan me niets meer herinneren. Alles blijft hangen in het onderbewustzijn en lijkt vergeten te raken. Het is moeilijk iets te onthouden met een geheugen als een zeef. Waar zijn mijn raven?

Dit is de angstdroom van Odin (de Noordse naam van Wodan, de oppergod van de Germanen). Iedere ochtend vliegen zijn twee raven de wereld rond om te zien wat er gebeurt. Bij terugkomst gaan ze op zijn schouders zitten en fluisteren hem alles wat hij weten moet in het oor. En steeds weer is Odin bang dat ze weg zullen vliegen en niet meer weerkeren. Hij vreest geheugenverlies.

● Tegen heug en meug

Huginn is de naam van de ene raaf, Muninn die van de andere. Het zijn beide herinneraars, overbrengers van gedachten. De betekenissen van denken en zich herinneren lopen in elkaar over. Bij denken hoort nagedachtenis en het Duitse Gedächtnis. De naam Huginn heeft te maken met ons werkwoord heugen, dat vroeger behalve ‘zich herinneren’ ook ‘denken, verlangen naar, zich verheugen’ kon betekenen. Wie iets tegen heug en meug doet, heeft er geen zin in. Heug was de spirituele en meug de lijfelijke lust. Meug is afgeleid van het werkwoord mogen/meugen.

Huginn betekent ‘de gedachte’ en Muninn ook. De ideeën vliegen Odin aan. Muninn komt van een werkwoord muna(n) ‘denken’, dat verwant is met het Griekse memona ‘streven, begeren’ en het Latijnse memini ‘zich herinneren’. De kern van al deze woorden is mun/mon/min/men ‘denkende geest’. De laatste vorm vinden we terug in mentaal ‘geestelijk’. Ook het Engelse mind is ervan afgeleid.

● (Her)inneren en (ver)geten

Iets wat je wilt onthouden, wilt ‘vasthouden’ in het geheugen, is memorabel, is het waard om te memoreren. In memoreren zit mor/mer ‘denken, peinzen, bezorgd zijn’, dat mogelijk een variant is van het zojuist genoemde mon/men. Ons mijmeren komt ervandaan en het Engelse to mourn. Opnieuw memoreren, ‘rememoreren’ dus, heeft in het Engels remember opgeleverd.

‘Rememoreren’ komt in betekenis overeen met het Nederlandse herinneren: ‘opnieuw naar het innerlijk, het binnenste brengen’, ‘weer bewust worden’. Herinneren is in de zestiende eeuw gevormd naar het Duitse erinneren. Ook bewust komt uit het Duits. Wie bewust is, weet. Het woord bewust staat in verband met weten-wist (Duits wissen-wusste-gewusst).

Afbeelding van Odin (Wodan) op oud beslagwerk, gevonden in Uppland in Zweden. De afbeelding toont een lansier met adelaarshelm, begeleid door een slang en de raven Huginn en Muninn.

Het niet-herinnerde is vergeten. We vergeten nog wel, maar we geten niet meer, terwijl in het Engels zowel forget als get bestaan. Het laatste is evenwel een leenwoord uit het Scandinavisch. Het bij ons uitgestorven werkwoord geten betekende ‘krijgen’. Vergeten was dus ‘wegkrijgen’.

Men denkt dat uit geten het woord gissen is ontstaan. Dit werd wellicht veel door zeelieden gebruikt. In ieder geval hebben de Engelsen het al vroeg in de veertiende eeuw ontleend als guess en dat moet via de scheepvaart gebeurd zijn.

Bij gissen moet je denken. En dat brengt ons weer terug bij de raven. Bij Huginn en Muninn. Om iemand iets in herinnering te brengen, kun je hem manen. Opnieuw een afleiding van de basis, de wortel van Muninn. Maar minnen is dat ook. De grondbetekenis van min was ‘aandenken’. Pas later is min ‘vriendschap’ en ‘liefde’ gaan betekenen. Huginn en Muninn. Het geheugen is het minnen waard.