Onze Taal. Jaargang 64

[p. 69]

Vraag & antwoord
Taaladviesdienst

● Johan(s) en Pieters boek

? Is het ‘Johans en Pieters boek’ of ‘Johan en Pieters boek’?

! Beide zijn mogelijk. Maar als Johan en Pieter samen één boek bezitten of schreven, dan drukt één genitief-s dat het duidelijkst uit. De s-uitgang heeft dan betrekking op de woordgroep Johan en Pieter: [Johan en Pieter]+s boek.

Met Johans en Pieters boek kunnen we daarentegen verwijzen naar één boek of naar twee boeken. In deze woordgroep kan boek samengetrokken zijn: Johans (boek) en Pieters boek. Maar Johans en Pieters kan ook worden opgevat als een voorbepaling bij boek, bestaande uit twee nevengeschikte genitiefvormen. In dat geval kan het gaan om één boek, maar ook om twee boeken.

● Twintig stuks vee

? Is het ‘Twintig stuks vee kwam in de vlammen om’ of ‘Twintig stuks vee kwamen in de vlammen om’?

! De arme dieren kwamen in de vlammen om. De persoonsvorm komt in getal meestal overeen met (de kern van) het onderwerp. Van twee zelfstandige naamwoorden in een woordgroep is het linker naamwoord doorgaans de kern. Zo ook in twintig stuks vee: stuks is de kern, en vee is daar een bepaling bij. De volgende, vergelijkbare voorbeelden maken dat nog duidelijker:

-	Er stonden emmers water op een rij.
-	Er liggen repen chocola voor hem klaar.
-	Er staan nog kratten bier in de kelder.

In al deze zinnen past de persoonsvorm zich aan het meervoud van de kern aan. Maar dat dit geen wet van Meden en Perzen is, bewijzen de volgende voorbeelden:

-	Drie weken vakantie is zo voorbij.
-	Voor hem is zes glazen bier niks.

In deze zinnen geeft de persoonsvorm in het enkelvoud aan dat we met drie weken vakantie en zes glazen bier niet zozeer iets zeggen over die afzonderlijke weken of glazen, maar over respectievelijk ‘een bepaalde periode’ en ‘een bepaalde hoeveelheid’. Een dergelijke interpretatie ligt in uw voorbeeldzin niet zo voor de hand.

Dat u twijfelde tussen enkel- en meervoud kan ook komen doordat u vee als de kern van de woordgroep opvatte. En dat woord verlangt als onderwerp - ondanks zijn meervoudige betekenis - wél een persoonsvorm in het enkelvoud: ‘Het vee kwam in de vlammen om.’

● De te herziene rekening

? Laatst schreef ik in een brief: de te herziene rekening. Opeens trok herziene mijn aandacht: vanwaar die eind-e? In vergelijkbare combinaties als het te herschrijven verslag, de te verbranden papieren, enz. eindigt het werkwoord immers altijd op een n? En hoewel ik de juistheid van herziene niet in twijfel trok, bleef de vraag naar het waarom mij bezighouden. Kunt u mij aan een antwoord helpen?

! Dat herziene in ‘de te herziene rekening’ niet op een n maar een e eindigt, komt doordat het tot een bijzondere categorie werkwoorden behoort. Bijna alle werkwoorden van het Nederlands eindigen in hun infinitiefvorm op -en: praten, liggen, lopen, zitten, denken, werken, zaaien, enz. De werkwoorden gaan, slaan, staan, zien en doen (en afleidingen daarvan, zoals verstaan, herzien, ontstaan, bezien) vormen hier een uitzondering op. Dit groepje gedraagt zich vóór een zelfstandig naamwoord anders dan de ‘gewone’ werkwoorden: ze krijgen dan een buigings-e volgens de regels die voor het bijvoeglijk naamwoord gelden:

voor een onzijdig woord:	voor een mannelijk/vrouwelijk woord:
het te herziene bedrag	de te herziene rekening
een te herzien bedrag	een te herziene rekening

Om dezelfde reden is het: gedane arbeid, ontstane problemen, onvoorziene omstandigheden, vergane bladeren, enz.

Een ‘gewoon’ werkwoord als schrijven blijft in deze positie echter onverbogen en eindigt dus telkens op een n:

voor een onzijdig woord:	voor een mannelijk/vrouwelijk woord:
het te schrijven verslag	de te schrijven nota
een te schrijven verslag	een te schrijven nota

● Niemand kent elkaar

? Het wederkerig voornaamwoord elkaar moet op grond van zijn betekenis verwijzen naar een meervoud, zoals in ‘De jongens helpen elkaar.’ Betekent dit nu ook dat een zinnetje als ‘Niemand helpt elkaar’ eigenlijk ‘fout’ is omdat niemand een enkelvoud is?

! Nee. Op zinnetjes als Niemand kent elkaar en Iedereen helpt elkaar is niets aan te merken. Elkaar drukt inderdaad een wederkerige relatie uit, en het moet daarom betrekking hebben op een woord dat naar iets meervoudigs verwijst. Maar dat betekent niet dat dit per se een woord ín het meervoud moet zijn. Het mag bijvoorbeeld ook een verzamelnaam zijn, zoals menigte, groep, of een onbepaald voornaamwoord met een meervoudige betekenis, zoals niemand, iedereen of men. De Algemene Nederlandse Spraakkunst geeft op blz. 194-195 bij de behandeling van elkaar de volgende voorbeelden:

-	Over een uur komt de klas weer bij elkaar.
-	De menigte ging uit elkaar.

En...

-	Iedereen hielp elkaar.

Als elkaar achter een voorzetsel staat, heeft het zijn wederkerigheid soms gedeeltelijk of zelfs geheel verloren. In het laatste geval mag het woord waarnaar het verwijst ook in betekenis een enkelvoud zijn:

-	Hij zakte van pure ellende in elkaar.