Onze Taal. Jaargang 62

[p. 283]

Vraag & antwoord
Taaladviesdienst

● Er mist een blaadje?

? Wat is er toch mis met ‘Er mist een blaadje’?

! Wat daarmee mis is, is dat het blaadje zelf niets kan missen. Het kan hooguit ontbreken. U en ik kunnen het wel missen. ‘Er mist een blaadje’ is een veelgemaakte stijlfout. Het is een verhaspeling van er ontbreekt een blaadje en ik mis een blaadje.

● Geen lidwoord

? Volgens mij moet er voor Museum Boymans-van Beuningen een lidwoord (het) staan. Dus: ‘We gaan naar een tentoonstelling in het Museum Boymans-van Beuningen’. Het is toch ook het Rijksmuseum?

! Museum Boymans-van Beuningen heeft - in tegenstelling tot het Rijksmuseum - geen lidwoord nodig. Het behoort namelijk tot een bijzondere subcategorie van namen uit de groep ‘eigennamen voor gebouwen, monumenten, pleinen, straten, enz.’ Gewoonlijk krijgen die een lidwoord. We schrijven en spreken over het Rijksmuseum, de Koninklijke Stallen, het Zuiderpark, de Dom, het Circustheater of het Concertgebouw.

Als aan zo'n eigennaam echter onmiddellijk een soortnaam voorafgaat, blijft het lidwoord vaak achterwege:

- Je vindt het restaurant in de buurt van paleis Noordeinde.

- We vierden ons huwelijk in restaurant Zeldenrust.

- Heb je die documentaire over slot Loevestein gezien?

Door het lidwoord weg te laten wordt de soortnaam als het ware bij de eigennaam ‘getrokken’. Dat kan ertoe leiden dat de soortnaam - als deel van de eigennaam - een hoofdletter krijgt:

- De examenresultaten van Hogeschool Constantijn Huygens.

Mét lidwoord is de grens tussen soort- en eigennaam veel duidelijker:

- De examenresultaten van de hogeschool ‘Constantijn Huygens’.

Aan de eigennaam Boymans-van Beuningen gaat eveneens onmiddellijk een soortnaam (Museum) vooraf. Die combinatie maakt het lidwoord ook hier overbodig:

-	De directeur neemt afscheid van Museum Boymans-van Beuningen.

Een naam als Museum voor Volkenkunde krijgt in zinsverband echter wél een lidwoord:

-	Wij bezoeken het Museum voor Volkenkunde.

Maar deze naam behoort dan ook niet tot de hier besproken subcategorie: volkenkunde is geen eigennaam en wordt bovendien van museum gescheiden door voor.

● Bovenin/boven in de kast?

? Is het ‘Je vindt je cadeautje boven in de kast’ of ‘Je vindt je cadeautje bovenin de kast’?

! Het cadeautje ligt boven in de kast, dat wil zeggen ‘in de kast, op (een van) de hoogste plank(en)’. In betekenis vormen het bijwoord boven en de plaatsbepaling in de kast één geheel. Boven blijft evenwel een zelfstandig woord en wordt daarom niet aaneengeschreven met het voorzetsel.

Anders is dat als de bepaling na het voorzetsel (in dit geval: de kast) verzwegen wordt. Dan smelten bijwoord (boven) en voorzetsel (in) samen tot één bijwoord (bovenin):

-	Wáár in de kast zei je ook alweer?
-	Bovenin, zei ik.
-	Maar jij legt onze cadeautjes toch meestal onderin?

Het verschil tussen aaneen of los is goed te horen aan de klemtoon. Aaneengeschreven krijgt bovenin één hoofdklemtoon (de plaats is wisselend: bóvenin of bovenín). Als boven en in afzonderlijke woorden zijn, worden ze beide beklemtoond: bóven ín de kast.

Met de uitdrukking ‘boven in de kast’ hebben we niets gezegd over de plaats van die kast. Die kan overal staan, desnoods in de kelder. Anders is het als we boven en in de kast scheiden door een wat langere pauze (op papier door een komma): boven, in de kast vind je je cadeau. Boven en in de kast vormen nu geen eenheid meer. De zin bevat twee afzonderlijke plaatsbepalingen en geeft dan ook andere informatie. Het cadeau ligt boven (bijvoorbeeld op de eerste verdieping) én het ligt (ergens!) in de kast.

Het bovenstaande gaat ook op voor soortgelijke combinaties, bijvoorbeeld achter#in, onder#aan, tussen#door, achter#langs, voor#in, enz.:

-	De flessen wijn staan achter in de schuur.
-	Waar vind ik meer wijn? Achterin staat nog wel wat!
-	Bovenaan ontbreekt een paginanummer.
-	De verfbus staat boven op de trap.
-	Voor in de auto is nog wel plaats.
-	Maar ik zit toch veel liever achterin!

Voorzichtigheid is geboden bij samengestelde werkwoorden. Als het voorzetsel deel uitmaakt van zo'n werkwoord, zoals in aankomen (‘arriveren’), mag het nooit worden gekoppeld aan het bijwoord:

1a Grootmoeder komt eindelijk ook boven aan.

1b Grootmoeder is eindelijk ook boven aangekomen.

In 1a en 1b mogen boven en aan niet gekoppeld worden omdat aan bij het werkwoord hoort. De zin kan betekenen dat grootmoeder na hard zwoegen eindelijk ook de top van de heuvel heeft bereikt: ze is daar aangekomen.

In 2a en 2b moeten boven en aan wél aaneengeschreven worden:

2a Grootmoeder staat eindelijk een keertje bovenaan.

2b Grootmoeder heeft eindelijk een keertje bovenaan gestaan.

Aan hoort nu niet bij het werkwoord (de radio kan aanstaan, grootmoeder niet). Deze zinnen drukken bijvoorbeeld uit dat grootmoeder gewonnen heeft met scrabble: ze staat ook een keer bovenaan (= boven aan de scorelijst).