Onze Taal. Jaargang 62

Reacties

■ Zing je moerstaal
Eli Hamel - student Duitse Taal- en Letterkunde, Amsterdam

In het oktobernummer laten de docent stemvorming Wouter Klaassen en - enige pagina's verder - de cabaretier Robert Paul ons voor de zoveelste keer weten dat de Nederlandse taal zich slecht zou lenen voor het gezongen woord.

Ik ben het hier nadrukkelijk niet mee eens. Het probleem is dat niet iedere tekstdichter inventief genoeg is om mooi Nederlands met een goede melodie te combineren. Wat dat betreft staat de zin ‘'k stond zelfs in dubio maar ik nam geen enkel risico’ in het liedje ‘België’ van de popgroep Het Goede Doel bij mij nog altijd op eenzame hoogte. De(r)gelijke staaltjes van ‘taalmeesterschap’ kan ik onder andere ook terugvinden bij liedjes van Jules de Corte, Herman van Veen en bij een aantal onvolprezen vertolkers van het levenslied. Het is jammer dat je zo vaak moet horen dat het Nederlands ongeschikt voor het zingen zou zijn, terwijl er zoveel goede tegenvoorbeelden te verzinnen zijn. Dat er in muzikaal opzicht vaak onhandig met onze taal wordt omgesprongen, zou ik kunnen beamen.

[p. 282]

■ Autochtoon en allochtoon
Rob Tempelaars - redacteur WNT, Leiden

In het septembernummer van Onze Taal constateert H.J. Boukema op blz. 193 dat het Woordenboek der Nederlandsche Taal de woorden autochtoon en allochtonen in deel II (1898) niet heeft opgenomen, terwijl Van Dale het zelfstandig gebruikte autochtonen al opnam in de eerste druk (1872). ‘Was Van Dale beter dan het Woordenboek der Nederlandsche Taal?’ vraagt de heer Boukema, en hij vermeldt vervolgens een vindplaats (1881) uit het werk van Multatuli. Het antwoord moet luiden: ja, tot 1956, toen in het Supplementdeel van het WNT een uitgebreid artikel autochtoon verscheen, waarin het bijvoeglijk naamwoord en het zelfstandig naamwoord worden behandeld. De oudste bron die het WNT opvoert voor autochtoon in de betekenis ‘oorspronkelijke bewoner’ is het Supplement op het Kunstwoordenboek van Weiland (1832). Overigens vindt men in hetzelfde Supplement op het WNT ook het woord allochtoon onder de ingang allo-, en wel (in de oorspronkelijke toepassing) gezegd van veen en steenkool. De oudste aanhaling in het WNT is van 1920, terwijl allochtoon in de 7de druk van Van Dale (1950) nog ontbreekt. De vaststelling van Hans Heestermans dat het woord in de Nederlandse woordenboeken voor het eerst verschijnt in Van Dale 1961 (Onze Taal, juninummer, blz. 133) is dus onjuist: zijn eigen WNT had het al vijf jaar eerder. In dit geval zijn de rollen dus omgedraaid.

■ Robot(t)iseren
Frank Polling - Den Burg

Op blz. 215 van het oktobernummer geeft de Taaladviesdienst een antwoord op de vraag of het robotiseren dan wel robottiseren zou moeten zijn.

Volgens mij is robot een science-fictionterm bij uitstek en is dit woord van daaruit in de samenleving terechtgekomen. Robots hebben al voor menig avontuur gezorgd voordat ze feitelijk bestonden. Robottiseren bestáát niet in de SF-literatuur; robotiseren echter wel. Een begrip binnen en buiten de SF zijn de ‘drie wetten der robotica’ van Asimov. Robottica kán helemaal niet, gevoelsmatig én na jarenlang gebruik.

Wat mij betreft heeft Van Dale dus groot gelijk met de gekozen spelling robotiseren.

■ Verborgen foutje
H.C. van Dijk - Amstelveen

In het oktobernummer trof ik in de rubriek Afkokers in de bijdrage ‘Een verborgen foutje’ een verborgen foutje aan. Gedurende mijn schooltijd (ik ben nu 70) waren taalfouten bij de les aardrijkskunde taalfouten, en die werden als zodanig aangestreept. Toen mijn dochter (nu 36) naar school ging, waren taalfouten bij andere vakken plotseling geen fouten meer, want daar werd alleen bij het vak Nederlands naar gekeken. Kennelijk heeft de redactie dit standpunt overgenomen. Het citaat uit Intermediair gaat over vrouwen die driemaal zoveel tijd besteden aan het huishouden als hun man. In de laatste alinea staat ‘daardoor krijgt de zinsnede de betekenis van drie keer meer’.

Als we die zin even omzetten naar bijvoorbeeld ‘dit artikel kost bij De Bruin driemaal zoveel als bij De Wit’, dan gaan we uit van de prijs van De Wit, zeg één gulden. Dan betalen we bij De Bruin drie gulden. Dit is twee keer één gulden meer en niet drie keer. Maar ja, het gaat hier over taal, en dan worden rekenfouten niet fout gerekend.

■ Passeren en verlijden
mr. drs. C.C.J. Piron - Eindhoven

De heer Van der Weijden schrijft in zijn reactie (blz. 226 nummer 10) op mijn artikel ‘Passeren en verlijden’ (blz. 171 nummer 7/8) dat ik door verlijden te vervangen door opmaken van onderwerp verwissel. Daar heeft hij gelijk in als we, foutief, ervan uitgaan dat verlijden betekent ‘laten opmaken’. Niet als we uitgaan van de (juiste) betekenis ‘opmaken’. Van Dale geeft een onjuiste betekenis aan het woord verlijden: ‘laten opmaken’. Bovendien sluit het voorbeeld van Van Dale bij het lemma verlijden niet aan bij de weergegeven betekenis ‘laten opmaken.’ Dat voorbeeld luidt: ‘akte verleden voor notaris NN’. Verleden staat daar voor opgemaakt.

Verlijden is gelijk aan opmaken, niet aan ‘laten opmaken’; ‘laten verlijden’ is gelijk aan ‘laten opmaken’. Een notaris verlijdt een akte, een belanghebbende laat een akte verlijden.

■ Van huisnaam tot familienaam
F.K.M. Mars - 's-Hertogenbosch

Graag wil ik enige kanttekeningen maken bij het artikel van M. Bierens de Haan in het juninummer, en bij de reacties hierop in nummer 7/8 en 9.

Allereerst is een kaasjager waarschijnlijk helemaal geen ‘jager’ maar een ‘oude man die nog naar meisjes kijkt’ of een ‘agent van politie’ (zie Van Dale en het WNT).

Waarschijnlijk stammen enkele raadselachtige namen van ‘huisnamen’, uithangborden, schilden en gevelstenen. In 's-Hertogenbosch vond men vroeger het huis ‘De Paushoek’ en ‘De Nieuwe Paushoet’. We kennen oude huisnamen als ‘De koning van Spanje’. Vergelijk andere familienamen als Zwaan (‘In de Witte Zwaan’), Van 't Hart (‘In het roeden Hart’ = in 't rode hert), Van het Hooft (‘In het gulden hoet’ = gouden hoofd).

De naam Jager staat misschien ook in verband met een huisnaam. Zo heette in 's-Hertogenbosch in de 17de eeuw een huis in de Tolbrugstraat ‘Het Jagertje’. In 1603 stond daar ook het huis ‘Den Groenen Jeger’. In St.-Jacobsstraat vond men ‘De Jager’, en achter het stadhuis heette een huis ‘De Groene Jager’. Voor de familienaam De Ruyter geldt hetzelfde: in de St.-Jacobsstraat wordt vermeld ‘De Zwarte Ruijter’, in de Breede Haven ‘De Swarte Ruyter’. De familienamen De Jager en De Ruyter kunnen hierop teruggaan.

De familienaam Roosenkrans is onder andere te verklaren uit een opschrift ‘Den Roosenkrans’ (te 's-Hertogenbosch driemaal). Ook de veelverbreide naam Kasteel kan door huisnamen ontstaan zijn. In 's-Hertogenbosch waren er liefst acht huizen met de naam Casteel (ook Kasteeltje).

De naam Prediker komt weinig voor, maar Preeker weer veel meer (onder andere te Utrecht en te Amsterdam). In het midden blijft of deze naam teruggaat op Predikheer (= dominicaan) (vergelijk ‘Prekerspoort’, de poort van de dominicanen) of op een protestantse prediker.

Hiermee wil ik aannemelijk maken dat huisnamen een grote rol konden spelen bij de naamgeving aan de personen die in zo'n huis woonden of werkten.