Onze Taal. Jaargang 62

[p. 254]

Voer voor videoten

Marc De Coster - Tienen, België

Als ze niet al bestonden, hadden ze uitgevonden moeten worden: de cocooners, de couch potatoes, en het hedendaagse teletariaat. Hebben we het over de nieuwe huiselijkheid of gaat het gewoon om escapisme?

Het zal de tijdgeest wel zijn: mensen willen zich niet langer engageren. De helden uit de golden sixties zijn moe. Door het wegvallen van allerlei zekerheden klampen de huidige carrièrejagers zich steeds meer vast aan de enige zekerheden die hun nog resten: partner, gezin en geld. De harde buitenwereld met zijn toenemende criminaliteit, sociale onrust, vervuiling en werkloosheid boezemt de mensen angst in. Velen trekken zich daarom terug in de veilige geborgenheid van de huiskamer, in hun eigen biotoopje. Het gezinsleven wordt opnieuw gekoesterd en het uitgaansleven wordt ingeruild tegen het eigen, behaaglijke interieur. De video vervangt de bioscoop, en de afhaalchinees en de bezorgpizza winnen het van de restaurants.

Deze trend is een beschermende reactie op een dagelijks leven vol stress: vermijd problemen van de buitenwereld zoveel mogelijk en ga op zoek naar nestwarmte.

● Als een aardappelzak

Het fenomeen dat hier beschreven wordt, heet cocooning. Men sluit zich af van de buitenwereld en nestelt zich helemaal in zijn cocon. De Nederlandse schrijfster Yvonne Kroonenberg gebruikt de term in haar boek Kan ik hem nog ruilen? (uit 1991): ‘De jaren negentig zijn inmiddels in volle gang en ze worden gekenmerkt door de Moderne Huiselijkheid. Cocooning heet het in glimbladenjargon.’ Ook Renate Dorrestein had het in Opzij van januari 1991 over de nieuwe tendens: ‘Het cocoonen (kortweg: gezellig in een warme badjas onder de schemerlamp zitten in aanwezigheid van een haardvuur, brandende kaarsen, een glas wijn, een schaaltje bonbons en een spinnende poes) blijkt ook bij de feministen erg in trek te zijn.’

Cocooning heeft de nieuwe grote Van Dale jammer genoeg niet gehaald, maar is wel terug te vinden in het woordenboek van Verschueren en in het handwoordenboek van Koenen. Het begrip werd in 1986 gelanceerd door Faith Popcorn, een New-Yorkse trend-analiste die aan het hoofd staat van een Amerikaans marketingadviesbureau. Zij wordt wel bestempeld als de ‘Nostradamus van de marketing’.

Cocooner is een revaluatie van het wat oudere begrip couch potato. Dit is een Amerikaanse slangterm voor een ‘televisiejunk’, iemand die thuisblijft en zittend alleen handelingen uitvoert zoals eten (veel junkfood), drinken en tv-kijken. Een couch potato doet weinig aan lichamelijke beweging, hij vegeteert als het ware: als een aardappelzak ligt hij onderuitgezakt in zijn comfortabele fauteuil, blik op oneindig, verstand op nul. Huwelijk, kinderen en home-video's (niet noodzakelijk in deze volgorde) zijn voor hem de belangrijkste zaken in het leven.

Het verschijnsel is natuurlijk een goudmijn voor de Amerikaanse video-industrie. Het is niet verwonderlijk dat in een land met meer dan veertig tv-kanalen de meest ‘zittende’ beweging uit de geschiedenis is ontstaan. In minder bekabelde landen zoals Groot-Brittannië drong het fenomeen veel minder snel door, maar dat veranderde in recordtijd met het opbloeien van de video-industrie.

De term couch potato werd volgens de US trade mark registration voor het eerst gebruikt door de Californiër Tom Iacino op

[p. 255]

15 juli 1976. Hij gebruikte het als synoniem voor het oudere slangwoord boob tuber, wat wij een beeldbuizerd of een televisiejunk zouden noemen. Het Amerikaanse boob tube wordt sedert het begin van de jaren zeventig schertsend gebruikt voor het kijkkastje of de treurbuis (term van Gerrit Komrij, die overigens ook teletariaat bedacht voor de verzamelde televisiekijkers).

● Niet kieskeurig

Tuber betekent in Amerika ook ‘knol, aardappel’. Vandaar dat cartoonist Robert Armstrong de aardappel koos als embleem voor zijn begin jaren tachtig opgerichte beweging: de Couch Potatoes Club. Samen met Jack Mingo publiceerde hij in 1983 The Official Couch Potato Handbook. De filosofie van beide heren is dat tv-kijken een aangeboren Amerikaanse vorm van meditatie is; in een halfuur televisiekijken kan men meer leren dan andere mensen gedurende een maand. Kijk naar Dallas en Dynasty en je krijgt een levensstijl geserveerd die je zelf nooit kunt bereiken.

Couch Potatoes gaan prat op hun non-activiteit. In tegenstelling tot cocooners zijn ze veel minder selectief bij het kiezen van programma's. Met in de ene hand een bierblikje en in de andere hand de zapper of afstandsbediening schuimen zij alle netten af op zoek naar de meest onbenullige programma's. Een cocooner wil nog weleens een boek ter hand nemen.

In een halfuur televisiekijken kan men meer leren dan andere mensen gedurende een maand

Tijdens de Golfoorlog van 1991 voelden we ons allemaal eventjes couch potatoes. NRC Handelsblad van 26-1-1991 had het over de kanaalzwemmers die van het ene net naar het andere schakelden om het nieuws te kunnen volgen: ‘En zo zitten we als couch potatoes op de bank naar de oorlog en de rest van de wereld te kijken.’

In Amerika gebruikt men voor couch potato ook wel de synoniemen sofa spud, spud, telespud, videot en vidspud. De videot kent men in Australië al sedert het begin van de jaren zestig. Het woord is een samentrekking van video en ideot. Bij ons duikt het woord pas rond 1975 op. Hans Ferrée gebruikte het in zijn boek Van mens tot marionet (1978): ‘Dat gemis in de “opvoeding” zal de huidige generatie van videoten niet treffen.’ En in het inmiddels ter ziele gegane jongerentijdschrift Vinyl lazen we in 1986: ‘De Grote Prijs van Lulkoekland voor deze beide videoten.’ De nieuwe grote Van Dale heeft de woorden video-idioot en vidioot opgenomen.

Een variant (in Amerika) van videot is vidaholic, een woord dat gevormd werd naar analogie van alcoholic en workaholic. Kijkers die uitsluitend belangstelling hebben voor informatieve programma's lopen er in het land van de onbegrensde mogelijkheden ook rond: zij heten infomaniacs.