Onze Taal. Jaargang 62

[p. 222]

Zestien adviezen voor spreken in het openbaar
dames en heren
- ahum -
dames en heren
- schraap, schraap, slokje water -
Dames en heren!

Mirjam Biegstraaten en Jaap de Jong

Er is veel sprekersleed in de wereld. Maar ook luisteraars lijden in stilte wat af onder de krakende, neuzelige of kwijnende stemmen waartoe ze gedurende vele seminar-uren veroordeeld zijn. Vier keer vier adviezen om de stemmalaise te bestrijden.

De vox humana - als het oog al de spiegel van de ziel is, wat moet de stem dan wel niet zijn? De stem verraadt veel: warme belangstelling, verveling, enthousiasme, spanning, zelfvertrouwen of juist een duidelijk gebrek daaraan. Mensen luisteren graag naar duidelijke, enthousiaste stemmen waaruit zelfvertrouwen spreekt. Een natuurlijk geluid, niet te opgefokt. Maar bezoekers van studiedagen en conferenties worden vaak op rantsoen gesteld. Veel sprekers voelen zich nu eenmaal niet op hun gemak tijdens presentaties voor grotere publieken, en dat is te horen ook. Spreken in een grote ruimte vergt een goede spreektechniek en een beetje durf. De volgende suggesties, afkomstig uit de praktijk van een logopediste en een docent mondeling presenteren, kunnen het duidelijk en overtuigend spreken vergemakkelijken.

● De voorbereiding

Eerst een paar stevige adviezen voor mensen die het echt serieus willen aanpakken. Ga op zangles of in (stem)therapie bij een logopediste. En stop met roken en drinken, want dat geeft maar irritatie van het slijmvlies en heesheid. Maar ja...

Aanzienlijk minder rigoureus zijn de volgende suggesties als voorbereiding op De Grote Dag.

1 Maak uw stem los. Onze favoriete oefening begint 's morgens onder de douche: door te zoemen op een ‘m’ of ‘moem’ (dat geeft een prettige resonans) kunt u zonder te forceren uw stem opwarmen. Vervolgens kunnen door ‘spreekzingen’ en actieve praat-oefeningen (‘pala, pala, pala’; ‘piepende poppende’; ‘pikkende kippen’) de stemvariatie en articulatie op peil worden gebracht. Spreekzingen is hoger en lager praten dan normaal, bijvoorbeeld met vijf verschillende intonaties de zin ‘Hallo, hoe gaat het met jou?’ uitproberen. Het is ook raadzaam om vlak voor uw toespraak nog even op de gang of op het toilet uw stem te testen. Dat voorkomt een koude start.

2 Probeer de akoestiek van de zaal even uit. Het is prettig om uw eigen stem even te laten klinken in de zaal, zodat u enigszins een idee hebt hoe luid en nadrukkelijk en in welk tempo u moet spreken.

3 Zorg dat er een glaasje water klaarstaat. Bij een droge of zere keel is een slokje water beter dan schrapen en kuchen.

4 Probeer te ontspannen. Adem de laatste minuut voordat u moet spreken een keer of zeven diep door de neus in en door de mond uit. Let op te gespannen spieren (vooral uw kaken, schouders en nek): span alles een keer goed aan en laat dan de spanning los. Ook ‘geeuwen’ is een goede ontspanningsoefening.

● De eerste minuut

1 Zorg voor een goede houding: stevig én ontspannen. Wandel rustig naar de plaats waar u zult spreken. Controleer of alles (aantekeningen/sheets) op de goede plaats ligt en geef dan even aandacht aan uw houding. Verdeel het lichaamsgewicht over beide voeten, houd het lichaam gestrekt en toch losjes.

2 Adem laag en rustig. Hap niet van tevoren naar adem, start het spreken ‘vanuit de buik’. Het kan zijn dat u tijdens uw toespraak buiten adem raakt. Dan lijkt het of u onvoldoende lucht binnen krijgt, terwijl dieper inademen niet helpt. De oorzaak is dat u niet genoeg uitademt. Als u telkens naar lucht hapt terwijl de longen nog halfvol zitten, gaat u zich benauwd voelen. De remedie is: blaas met een diepe zucht alle adem uit en laat uw adem los voordat u weer begint met spreken. Probeer dit loslaten van de adem telkens aan het eind van een zin te laten vallen.

3 Maak direct oogcontact met het publiek. Ga, als het enigszins kan, met uw gezicht naar het licht staan (lamplicht, zon). Dit kan even naar zijn, maar het went snel. Hierdoor kan het publiek uw articulatiebewegingen en gezichtsexpressie goed zien. Kijk het publiek vlak voordat u begint te spreken een vijftal seconden aan, zodat u de aandacht van de luisteraars krijgt. Een extra voordeel

[p. 223]

is: u kunt de reacties op uw stemgeluid (te zacht, te hard) direct peilen en uw presentatie proberen aan te passen. Als u er niet zeker van bent of u ook achter in de zaal te verstaan bent, dan kunt u dat het best gewoon vragen.

4 Probeer lawaai niet te overschreeuwen. Denk niet aan ‘schreeuwen’ of ‘stemverheffen’, maar aan soepel stemgebruik, zodat uw stem helder en ontspannen klinkt.

Schreeuw er niet overheen, maar dring er als het ware doorheen. Begin niet te spreken of ga er niet mee door als het (omgevings)lawaai te groot is.

● Na de eerste minuut

1 Spreek niet hoger dan uw gemiddelde spreektoonhoogte. Veel mensen gaan bij luid spreken al gauw te hoog spreken en kracht zetten vanuit de keel. Hoewel ze denken dat hun stem daardoor duidelijker en krachtiger wordt, kunnen ze zo juist minder volume maken. Door de te grote spierspanning slaat de stem soms zelfs over. Vul niet de zaal, maar uzelf met klank (resonantie).

2 Spreek iets luider dan normaal en niet te snel. Het tempo moet lager liggen dan bij een gemiddeld gesprek, ook al lijkt dat misschien voor uzelf wat overdreven. Als de zaal meer nagalm heeft, is het raadzaam rustiger, nadrukkelijker te spreken. U hoeft overigens niet automatisch in een domineesgalm te vervallen.

Wat de luidheid betreft: handhaaf een goed stemvolume, laat de stem niet wegzakken. Bewuste variatie in intensiteit is natuurlijk wel nuttig.

3 Articuleer duidelijk. Maak grotere articulatiebewegingen dan u gewend bent. Dit kan op natuurlijke wijze gebeuren, omdat het spreektempo lager ligt. Richt het geluid naar de luisteraars toe, en slik geen lettergrepen in, ook niet de onbeklemtoonde en de laatste lettergrepen van een zin (nachtkaarseffect). Pas vooral op bij voor u overbekende termen en namen.

4 Breng variatie aan in de zinsmelodie. Voorkom slaapverwekkende monotonie door grotere verschillen in toonhoogte te maken en die verschillen vaker toe te passen. Duidelijker articuleren geeft automatisch al een levendiger manier van spreken. Soms is het meer een kwestie van langzamer en luider spreken, of van het vermijden van tussenvoegsels, stopwoorden en stereotiepen. Ook het inlassen van spreekpauzes vlak na belangrijke uitspraken, of om aan te geven dat u een nieuw punt aansnijdt, kan een rol spelen.

Spreken met microfoon

Soms is een zaal zo groot of een akoestiek zo slecht dat geluidsversterking op z'n plaats is. Vier suggesties voor het spreken met microfoons.

1 Test de microfoon altijd van tevoren uit. Test luidheid, scherpte (hinderlijk bij s-klanken) en gerichtheid (bij sommige microfoons is het noodzakelijk om exact dezelfde afstand tussen mond en microfoon te bewaren, wat enige training vereist). Het beste is een draadloze microfoon of een halsmicrofoon, omdat die op een vaste afstand van de mond blijven. Bij een statiefmicrofoon bent u niet te verstaan als u even iets op het bord schrijft of aanwijst op de overhead-projector.

2 Spreek bij veel galm de lettergrepen kort uit. Pas daarbij op niet ‘afgebeten’ te klinken. Verdeel een zin in delen en houd iets langere pauzes dan u gewend bent. Bij weinig galm kunt u de lettergrepen iets meer rekken, de klanken langer aanhouden, gedragener spreken.

3 Spreek de medeklinkers p, t, k, g en s niet té pittig uit. En spreek iets over de microfoon heen, er niet direct in. Zo voorkomt u hoorbare luchtstootjes (ploppers) via de microfoon. Oefen met de woorden politieagent, teruggeschroefd, sinaasappelsap, stekelvarkentje en probeer ze milder te laten klinken. U kunt ook zinnetjes uitproberen als ‘de kop van de kat is jarig en zijn pootjes vieren feest’ of ‘de kat krabt de krullen van de trap’.

4 Vermijd hinderlijke bijgeluiden zoals diep zuchten, keelschrapen, smakgeluiden, hoesten en geruis van het omdraaien van papieren.

Literatuur:
T. Dinger, M. Smit, C. Winkelman: Expressiever en gemakkelijker spreken. Coutinho, Muiderberg, 1984.
P. Sas en C. De Clercq: Als je veel moet praten. Acco, Leuven/Amersfoort, 1988.