Onze Taal. Jaargang 62

[p. 220]

foto: Ioris van Bennekom

Robert Paul: ‘Ik absorbeer iemand als het ware’

Wietske Blokker en Wim Daniëls

Hij had een bloedhekel aan school. Het imiteren van stemmen bood hem de kans ook zonder studie carrière te maken. Van 1970 tot 1980 was hij stemmenimitator van beroep. Daarna kwam hij elke twee jaar met een meer gevarieerd theaterprogramma, waarin stemmetjes echter wel een belangrijke rol bleven spelen. Een interview met de man die in zijn diensttijd een heel peloton recruten kon doen opspringen door de stem van de sergeant te imiteren.

● Schrik van herkenning

‘Imiteren is als zang: eerst bepaal je de juiste toonhoogte. Dat doe je door te neuriën. Als ik de toon eenmaal heb, durf ik hem bijna niet meer los te laten. Ik ben als de dood dat ik hem weer kwijtraak. Toch moet ik klankbuigingen maken. Binnen die toon ga ik steeds lager en steeds hoger: daardoor krijgt de stem kleur. Dan ga ik op het ritme werken, en dan herhalen. Sommige stemmen heb ik zó, op andere moet ik echt studeren, die analyseer ik eerst; ik zet aspecten van de stem apart. Neem bijvoorbeeld Max Tailleur. Zijn stem had een Amsterdamse achtergrond; hij had iets nasaals, iets joods, en hij klonk verkouden. Dat joods-zijn is dat de stem een beetje hangt, en een beetje omhooggaat. Die elementen moet je onafhankelijk van elkaar zien te krijgen, apart oefenen, en daarna samenvoegen. Bij imiteren moet je eigen klankkleur volledig verdwijnen. Pas op het moment dat ik van mijn stem schrik, een schok krijg omdat het precies de stem van een ander is, dan is het goed. Op Frank Sinatra heb ik zeven jaar gestudeerd. Je moet zijn leeftijd in de stem brengen, de drank, de sigaretten, de nachten, de carrière. Simon Carmiggelt heb ik nooit te pakken kunnen krijgen, en Ko van Dijk ook niet; die stem van hem is te laag voor mij. Ook Lubbers vind ik moeilijk. Hij heeft een buitengewoon boeiende stem. Als je die hoort, denk

Robert Paul (Amsterdam, 1949) wint in 1971 als imitator-cabaretier een talentenshow die werd uitgezonden op tv. Na deze doorbraak volgt het ene optreden na het andere. Hij verbreedt zijn activiteiten door op te treden in theaterprodukties, als entertainer, als tv-presentator en als acteur. In 1980 heeft hij zijn eerste eigen theaterprogramma en verschijnt zijn eerste LP. Op 20 oktober 1993 gaat zijn zevende grote theatershow (Knetter?) in première.

je: ik kan rustig slapen, er is niets aan de hand. Lubbers heeft altijd een soort lach in zijn stem. Hij zit tussen Willem Duys en Dries van Agt in. Ik heb de neiging naar een van beiden door te schieten.’

● Eigen taaltuin

‘Ik schrijf bij het analyseren van een stem niets op. Het is een creatief proces in mezelf dat te maken heeft met gevoel. Ik heb ook niet veel gelezen over de werking van de stem, want dat is nooit noodzakelijk geweest. Intuïtief voel ik aan wat belangrijk is. De r bijvoorbeeld is erg belangrijk bij imiteren. Doe je de verkeerde r, dan klopt de stem niet meer. Gerard Cox heeft een prachtige tongpunt-r. Conny Stuart heeft daarentegen een huig-r. En Mary Dresselhuys heeft nauwelijks een r.

Als je imiteert, is niet alleen de stem, maar ook de woordenschat van degene die je wilt imiteren belangrijk. Als ik eenmaal in iemands stem zit, komen die ‘taaltuin’ en de zinsbouw vanzelf mee. Het is een totale verplaatsing. Ik weet hoe Toon Hermans zijn tong houdt en zijn mond beweegt; ik weet wat-ie voelt, welke woorden hij wel en niet gebruikt, enzovoort. Ik heb een vrij groot observatievermogen, zonder dat ik me daar nu echt op toeleg. Ik absorbeer iemand als het ware. Of dat bedreigend is voor de geïmiteerde? Ik dacht het niet. Imiteren is toch de eerlijkste vorm van vleierij.

Ik heb altijd veel gezongen in mijn programma's. Dat valt niet mee in

[p. 221]

het Nederlands, want het Nederlands is een bloklettertaal, erg hoekig. Met het Duits is het nog erger. Dat is een taal van conclusies. Engels, Frans en Italiaans, daar kun je pas wat mee. Het is ook moeilijk om in het Nederlands een vloeiend lied te schrijven. En als het toch lukt, wil dat nog niet zeggen dat het publiek er ademloos naar luistert. Als je na een conference een lied gaat zingen, gaat het publiek even plassen, bij wijze van spreken. In België is dat anders: daar wordt een chanson veel meer gewaardeerd. Nederlanders hebben wat hun taal betreft een minderwaardigheidscomplex. Je ziet het aan de taal: veel importwoorden, veel verkleinwoorden.’

● Commercials en theater

‘Stemmen maken is iets anders dan imiteren. Bij stemmen maken heb je geen kader. Ik zit wel drie of vier keer per week in de studio voor radio-commercials. Een uitdaging. Ik moet dan heel snel een vier- of vijfregelige tekst zó overdragen dat hij beklijft. Ik heb daarbij een grote mate van vrijheid. Dat maakt me ook creatiever. Het mag nooit míjn stem zijn. Mensen gaan een produkt niet kopen omdat ík het aanprijs.

Voor mijn theaterprogramma gebruik ik soms stemmen uit mijn commercials. Ik heb er geen moeite mee die stemmen snel weer op te roepen. Er komt natuurlijk ook acteren bij, anders slaat het nergens op. De habitus moet erbij.

In Knetter? imiteer ik niet. Ik maak persoonlijkheden. Elk personage heeft een achtergrond, een levensloop. Familie, de relaties met familie en vrienden, ik weet er alles van. De toeschouwer komt dat niet allemaal te weten, maar voor mij is die informatie noodzakelijk om de stem en de habitus goed te krijgen. In Knetter? komen vijf personages voor. Ik speel ze alle vijf. Erg belangrijk is het om de leeftijdsverschillen goed in de stem tot uitdrukking te laten komen. Ik spring zonder moeite van de ene stem in de andere.

In Knetter? komt een operazangeres voor die niet meer wil zingen. Ze doet dat ten slotte toch. Dat moet ik dus doen. Mijn stem lijkt een klein beetje op die van Callas. Callas had vrij veel laag in haar stem, een mannelijke stem. Ik doe hem met mijn kopstem.’

● Positieve instelling

‘De stem is reuzebelangrijk in het menselijk verkeer. Sprekers op seminars, daar word ik gek van! Zo saai, zo monotoon. Daar luistert toch niemand naar? Aan de stem kun je veel horen. Bij telefoontjes hoor je direct of de ander gedeprimeerd is, of dat een gesprek hem of haar niet uitkomt. Ik heb daar een speciale gevoeligheid voor. Ik kan aan iemand horen of hij positief of negatief is. Iemand met een positieve instelling heeft veel meer kleur in zijn taal; zijn stem is hoger en sneller dan die van iemand die negatief in het leven staat. Zo'n stem heeft minder vreugde. Ik ben waanzinnig positief, een optimist. Ik geniet van elke split second.’