Onze Taal. Jaargang 62

Stembandloos gesproken

Ing. J. de Jong - Haren

Vele duizenden ex-keelkankerpatiënten zijn hun strottehoofd en stembanden via een levensreddende operatie voorgoed kwijt. Zonder helemaal ‘ontstemd’ te raken heeft een groot percentage kans gezien met veel wilskracht, doorzettingsvermogen en geduld - ook van de kant van een logopedist(e) - zich opnieuw redelijk verstaanbaar uit te drukken. Communicatie is ook voor deze mensen van levensbelang, vooral in het sociaalmaatschappelijk vlak. Zij passen zich daarbij als het ware door middel van een tweede stem aan. Hun lijfblad draagt dan ook als titel: ‘De 2^e Stem’.

● Vermijdgedrag

Hun handicap kan op verschillende manieren worden verlicht. In dit artikel ga ik alleen in op de zogenoemde ‘slokdarmspraak’ - in vakterminologie ‘oesophagusspraak’ of ‘injectiestem’ genoemd. Het systeem van deze stem berust op het inslikken van een portie lucht (zoals bij frisdrank) die via een getrainde oprisping weer als het ware wordt teruggeboerd naar keel en mondholte. De terugstroom van lucht wordt benut om er woorden hoorbaar mee uit te spreken, ook al klinken deze wat ‘robotachtig’; veel mensen schrikken daar vaak even van. Ervaren gebruikers hebben het zelfs tot enige intonatie weten te brengen.

De te gebruiken hoeveelheid lucht is betrekkelijk gering en bepalend voor het ‘in één adem’ te vormen aantal lettergrepen of woorden waarmee men zich wenst uit te drukken. Dit varieert al naar gelang de gemoedsrust en spreeksnelheid van de spreker van vijf tot ongeveer vijftien lettergrepen.

Onze taal kent legio woorden die met een h beginnen en die bij uitspraak meer lucht vragen dan lipletters als b, f, m, n, p, v en w, die vrij gemakkelijk uit te spreken zijn. Een stembandloze zal zich daarom een bewuste woordkeus eigen maken. Daarbij wordt getracht ‘moeilijke’ woorden te omzeilen door snel voor of tijdens het gesprek te selecteren welk synoniem beter te gebruiken is in verband met de uitspreekbaarheid respectievelijk de verstaanbaarheid. Ter vergelijking kan een stotteraar dienen die lang aanhikt tegen een woord dat met een k begint: ‘k..k..k..k..’; en dan komt hij bij verrassing aan met accent in plaats van met klemtoon. Het bezit van een wat ruimere woordenschat is dan wel van bijzondere waarde. Woorden als hallucinatie of huisbewaarder leveren door de daaraan gekoppelde volgende lettergrepen voor een stembandloze spreker geen problemen op.

● Weinig agrariërs

Niet alleen moeten de woorden zorgvuldig worden gekozen, in zinnen moet er ook zuinig mee worden omgegaan. Noorderlingen en in het bijzonder echte Groningers staan erom bekend dat zij spaarzaam met woorden omspringen, maar goed en vaak raak weten te zeggen ‘waar 't op staat’. Men kan de tweede-stemgebruikers in het algemeen moeilijk van breedsprakigheid betichten; zij zijn in het voordeel. Zij zullen een zin uiteraard per haalbare hoeveelheid woorden in etappes moeten verdelen, waartussenin heel snel geslikt moet worden. Zij zullen zich niet bezondigen aan lange tirades of tijd- en energieverspillende stoplappen als ‘het is niet zo dat je zegt van...’ of ‘ik wil maar zeggen...’ of ‘ik bedoel maar...’ Het komt erop neer om kort en bondig hoofdzaken te vermelden. Een ervaren tweede-stemgebruiker zegt niet: ‘Ik moet u zeggen dat ik de stellige indruk heb dat de geachte spreker wat uit zijn duim zuigt...’ (26 lettergrepen), maar: ‘Volgens mij fantaseert die man.’ (8 lettergrepen) of: ‘'k vind het maar een nekredenaar!’ (ook 8). Synoniemen genoeg. Weliswaar minder parlementair, maar onomwonden duidelijk voor iedereen.

Tot zover deze beschouwing over het ongewone ‘praten op afbetaling’, dat voor buitenstaanders een interessante behendigheid lijkt. Er worden niet veel woorden bij vuilgemaakt, maar toch wordt er ‘goed geboerd’, iets wat tegenwoordig weinig agrariërs kunnen zeggen...