Onze Taal. Jaargang 62

Van grijs naar groen [2]
Buitenlandse spellinglijsten

Marianne Overspel

Wat heeft het Nederlands gemeen met het Deens, Duits en Afrikaans? Voor al deze talen bestaat een soort Groen Boekje. Deze zijn in grote lijnen hetzelfde als ons Groene Boekje, maar bieden soms toch andere informatie. Op bepaalde punten zijn de buitenlandse spellinglijsten beter dan de onze. In deze aflevering gaan we na in welke opzichten de buitenlandse ‘groene boekjes’ kunnen dienen als inspiratiebron voor het vernieuwde Groene Boekje.

Er zijn niet veel landen waar, zoals in Nederland en België, de spelling door de overheid geregeld wordt. In de meeste landen geldt de spelling van een gezaghebbend woordenboek als norm. Voor talen waarvoor wel een door de overheid bepaalde spelling bestaat, zijn ook ‘groene boekjes’ verschenen. Voorbeelden daarvan zijn het Duits en het Deens. De Duitse spelling is vastgelegd in een van de delen van Der große Duden. Het betreffende deel heeft als titel Wörterbuch und Leitfaden der deutschen Rechtschreibung (‘Woordenboek en leidraad van de Duitse spelling’). De officiële spelling van het Deens staat in de Retskrivnings ordbog (‘Spellingwoordenboek’). Buiten Europa heeft onder andere het Afrikaans een wettelijke spellingregeling, die is vastgelegd in de Afrikaanse Woordelys en Spelreëls. Deze spellinglijsten zijn uitsluitend in boekvorm verschenen, zodat we ons er niet door kunnen laten inspireren voor de elektronische versie van de Woordenlijst die we gaan maken. Maar wat leren ze ons voor een gedrukte versie, bijvoorbeeld voor de keuze van de op te nemen woorden, het soort informatie per trefwoord, en het al dan niet opnemen en uitschrijven van regelmatige informatie?

● Keuze van trefwoorden

Het Groene Boekje en de Retskrivnings ordbog streven ernaar om alle gangbare ongelede woorden op te nemen, ook als de spelling en andere eigenschappen van een woord regelmatig zijn. De Afrikaanse Woordelys en de Duden daarentegen geven alleen uitzonderlijke woorden. Wij kiezen voor de eerste aanpak, omdat anders onduidelijk blijft of een woord regelmatig is, of gewoon niet in de lijst is opgenomen. De Duitse en Deense spellinglijsten nemen gelede woorden, samenstellingen en afleidingen uitsluitend op wanneer ze bijvoorbeeld wat spelling of verbogen vormen betreft niet voorspelbaar zijn uit de samenstellende delen. Het Groene Boekje neemt gangbare samenstellingen wel op. Voor gelede woorden lijkt ons de aanpak van de Duitse en Deense woordenlijst het meest geschikt. Volledigheid is immers onmogelijk, omdat taalgebruikers voortdurend nieuwe woorden vormen. Bovendien is het niet nodig om volledig te zijn, want de spelling van gelede woorden volgt vaak uit de spelling van de samenstellende delen: vleesragoût kun je schrijven als je vlees en ragoût kunt schrijven.

● Informatie per trefwoord

Alleen de Duden geeft meer informatie dan de Nederlandse tegenhanger, namelijk betekenis, uitspraak, afbreekposities en herkomst. Aangezien het Groene Boekje alleen de spelling van Nederlandse woorden vastlegt, is het niet nodig om de betekenis van de woorden op te nemen. Het afbre-

[p. 201]

ken van woorden is wel een spelling-aangelegenheid, dus afbreekposities zullen wel worden aangegeven. Verder willen we de uitspraak en eventueel de herkomst van trefwoorden opnemen. Uitspraak is immers de basis van de spelling, en de herkomst kan de werking van de spellingregels verduidelijken: een woord kan een afwijkende spelling hebben omdat het afkomstig is uit een vreemde taal. De Duden bevat bovendien handige verwijzingen. Zo wordt er naar (bijna) gelijkgespelde of gelijkluidende tegenhangers verwezen. Dat dit ook voor het Nederlands aan te bevelen is, blijkt uit de woorden gevlei en gevlij: als bij beide woorden naar de uitdrukking in het gevlij komen wordt verwezen, is verwarring uitgesloten. Bovendien wordt bij trefwoorden soms verwezen naar de uitleg van spellingregels die erop van toepassing zijn. Ook dit voorbeeld verdient navolging. Ten slotte kan de weergave van het woordgeslacht door vermelding van het lidwoord worden overgenomen van de Duden. Woordgeslacht is immers vooral van belang bij de keuze van het lidwoord. Onzijdige woorden hebben het lidwoord het, mannelijke en vrouwelijke woorden het lidwoord de. Maar voor het Nederlands volstaat dit niet, want bij de-woorden moet, voor de verwijzing door middel van voornaamwoorden, nog worden aangegeven of het een mannelijk of een vrouwelijk woord betreft.

● Regelmatige informatie

In het huidige Groene Boekje staan alle verbogen vormen, ook wanneer ze regelmatig zijn. Dit is bijvoorbeeld in de Afrikaanse Woordelys niet zo, waardoor het niet duidelijk is of een ontbrekende verbogen vorm niet bestaat of regelmatig is. Daarom verdient het de voorkeur ook regelmatige verbogen vormen op te nemen. In de Duitse woordenlijst worden uitspraak en afbreekposities uitsluitend gegeven wanneer deze onregelmatig zijn. Beter is het om alle informatie, regelmatig en onregelmatig, in het Groene Boekje op te nemen. Dat geldt voor de verbogen vormen en voor de uitspraak en de spelling met afbreekposities. De gebruiker hoeft dan niet te weten wanneer informatie als regelmatig wordt beschouwd.

Het Groene Boekje schrijft verbogen vormen alleen uit bij een verandering in de stam (baan-banen, officieel-officiële) of bij medeklinkerverdubbeling (ban-bannen). Bij de buitenlandse boekjes is medeklinkerverdubbeling geen reden om verbogen vormen uit te schrijven. Wij stellen voor om verbogen vormen altijd te geven en uit te schrijven, zodat de lezer de regelmaat kan zien.