Onze Taal. Jaargang 62

[p. 167]

Met name

M. Bierens de Haan - Warnsveld

Goudsmit, Speksnijder, Vaandrager, Colenbrander: ‘noem mij uw naam en ik weet wat uw vader deed’. De telefoongids als bron van oude ambachten.

Een aardig spelletje voor lange avonden, gezeten rond de haard: mijmeren over Nederlandse achternamen. Namen kunnen veel vertellen over de eerste persoon die deze naam droeg. Veel namen betekenen gewoon ‘zoon van’: Lubbers, Jaspers, Jansen, Bierens. Andere namen duiden op een lichamelijke eigenschap: De Lange, De Korte, Korthals, Pielkenrood, enzovoort, of op de plaats van herkomst: Van Keulen, Van Zweden, Van Baak, Van Delden.

● Was dat een beroep?

Een aparte categorie namen weerspiegelt een beroep. Vroeger, zo blijkt, zijn er nogal wat makers geweest: Slotemaker, Zwaardemaker, Bussemaker (geweren, geen conservenblikjes), Messemaker, Hoedemaker, Schoenmaker, Rademaker, Wagenmaker, Kistemaker, Schuitemaker, Scheepmaker, Zeylemaker. Wat zou Hamaker gemaakt hebben? Dat Fietsenmaker ontbreekt, is niet verbazingwekkend. In de tijd dat deze namen ontstonden, waren er nog geen fietsen, zelfs geen vélocipèdes. Maar kent iemand een Meubelmaker? Of een Kleermaker? In Nederland zijn er mensen die Tailleur, Taylor of Schneider heten, maar Kleermakers, ho maar. Wij moeten het doen met Naayer. Kleerekoper komt wel voor, evenals andere handelaars: Huidekoper, Paardekooper, Kooper, Koopman, Kramer.

Vervoer op het water levert de volgende namen op: Kapitein, Stuurman, Zeeman, Schipper, Bootsman, Veerman, Sluyzeman, Kaasjager. En ook: Kaper. Hun collega's te land: Koetsier, Voerknecht, Voerman, Sjouwerman, Ruiter, Kutschreuter (= koetsruiter?).

Zou de voorvader van De Jager schepen hebben voortgetrokken? Of zou hij een buks hebben gehanteerd? Hoe dan ook: er zijn nog meer dieronvriendelijke namen: Kraayenvanger, Visser, Valkenier, Ottevanger, Kooyker. Misschien Kooiman ook? Of zou de heer K. een schaapskooi hebben beheerd, evenals de voorvaderen van Herder, Scheffer en Drijver?

Agrarische namen zijn er in overvloed, om te beginnen met het simpele De Boer. Wellicht om de ene boer van de andere te onderscheiden, zijn er verfijningen aangebracht, zodat er namen zijn als Venneboer, Molkeboer en Ledeboer. Hetzelfde zie je bij Meijer (= pachtboer): Dankmeijer, Sepmeijer, Brenninkmeijer en vele andere -meijers. De variatie aan landlieden was groot: Akkerman, Veldman, Gardenier, Roselaar, Hofman, De Melker, Tuinman. De naam Huisman bestaat ook, zéér bekend van tv. Tegenwoordig is dat een geaccepteerde tijdsinvulling. Maar was dat vroeger ook een beroep? Enfin, de naam bestaat.

Nederland staat bekend om molens, tulpen en klompen. De namen Mulder, Molenaar, Muller, Meulemeester en Gorter wijzen hierop. Zo ook Klumpenhouwer. Maar kent iemand de naam Bollenkweker?

● Wonderen van het celibaat

Vervolgen wij met de intelligentsia. Ook in deze kringen is het niet ongewoon geweest om van een beroep een naam te maken: Burgemeester, Dijckmeester, Ambagtsheer, Regter, Advocaat, Plijter, Raadtgever, Meester, Rentmeester, Onderwijzer, Dokter, Arts, Apotheker. En de geestelijke tak: Paap, De Pater, Priester, Pastoor, Bisschop en zelfs De Paus! Het zal de gemiddelde lezer niet ontgaan dat hierin iets vreemds schuilt. Het mag als bekend worden verondersteld dat de beoefenaars van laatstgenoemde beroepen al eeuwenlang geacht worden zich niet voort te planten, zelfs niet in het geniep. En toch zijn de (bij)namen ontstaan. Hun protestantse tegenhangers werden niet getroffen door het celibaat. Zij lieten zich meer leiden door het bijbelse woord ‘gaat henen en vermenigvuldigt u’. En toch zijn er geen families die Dominee, Prediker, Predikant of Voorganger heten. Wel Voorzanger, maar die komt waarschijnlijk uit een andere hoek.

Enkele andere dienstverlenende beroepen: Wachter, Bode, Schrijver, De Klerk, Koster, Kellner, De Knegt, Stalknecht, Den Broeder, Ziekenoppasser, Pooijer. Ook de naam Hoekman bestaat. Maar of de oervader

[p. 168]

‘Zouden generaals, schouten-bij-nacht en luitenants onvruchtbaar geweest zijn?’

ooit de schepping van Berlage van binnen gezien heeft, valt te betwijfelen.

Vaklieden schijnen er in vroegere tijden genoeg geweest te zijn. Het is alsof je een advertentie van een uitzendbureau leest: Schilder, Tiggelaar, Tichelman, Metzelaar, Timmerman, Brethouwer, Houtzager, Bou(w)man. Eén graadje hoger: Bouwmeester. En nog hoger op het dak: Dekker, en de specialist: Leiendekker.

Draijer (Wat zou hij gedraaid hebben? Toen al aan de draaibank?), Blikman, Werkman, Kuiper, Cannegieter, Ketellapper, Bezembinder, Colenbrander, Klumpenhouwer (hebben we al gehad), Schijvenschuurder, Smit (met t, d, dt, th, Sch, ie, wat er van dat kleine woordje niet te maken is!), Ankersmit, Goudsmit, Bleeker, Verver, Wever, Kapper, Strijker, Snijder (daar is dan toch onze kleermaker).

Kater had vermoedelijk geen cateringsbedrijf. Wie wel in de voedselsector zaten: Brouwer, De Waard, Kok, Kastelein, Bakker, Groenteman, Kruidenier, Augurkiesman, Vleesdrager, Slager, Slagter, Beenhouwer, Beenhakker, Speksnijder.

● Duidelijk

Ver van deze ambachtslieden stonden de militairen. Sommige rangen bleken vruchtbaar: Admiraal, Maarschalk, Majoor, Commandeur, Hopman, Kapitein en de nederige rangen Serjant en Korporaal. Zouden generaals, schouten-bij-nacht en luitenants onvruchtbaar geweest zijn? Het lagere krijgsvolk niet: Krijgsman, Krijger, Trompetter, Vaandrig, Vaandrager, Speelman, Pijper.

Met adellijke titels zit het wat moeilijk. Wordt tegenwoordig aangenomen dat Koning en in zeldzame gevallen Keizer een eerlijke broodwinning mag heten, andere titels worden niet als een beroep beschouwd. Dus geen Prins, De Graaf, Borggreve, De Ridder en Den Hertog in deze opsomming.

Dan is er de categorie die vooral in de Zaanstreek schijnt voor te komen: kort, maar duidelijk. Meldt zich een handelaar in houten schoeisel, dan zegt men: daar heb je Jan Klomp. Zo zouden ook namen ontstaan zijn als Honig, Brood, Gort, Olie, Schoen, Koek, Vis. Wellicht ook Politiek.

Dan zijn er de mysterieuze beroepen. Stel dat uw dochter thuiskomt met een jongmens, en u vraagt streng: ‘Wat doet zijn vader?’ Dochter antwoordt dan: Hij is bresser. Of daselaar, schreuder, vlogman... Hoe kijkt u dan?