Onze Taal. Jaargang 62

[p. 166]

Afkokers
F. Jansen

Doblo

De voorkeur voor afko's (afkortingen) was volgens Jan Kuitenbrouwer een van de voornaamste kenmerken van turbotaal. Bijvoorbeeld buma, het burgermannetje. Een recente aanwinst van dit type is de doblo. ‘Ik vind het leuk om er uit te zien als een doblo, een dom blondje, maar deze doblo heeft brains’, zei Mieke Stemerdink in VARA TV-magazine in de week van 15-7-1992.

Doblo is geen gewone afko. Alle andere afko's nemen of de eerste twee lettergrepen van een woord (sympa, depri) of de eerste letters ervan (buma, trafo). Doblo bestaat uit het eerste stukje van de eerste lettergreep van twee opeenvolgende woorden.

Buizen

‘Want de overgave waarmee de student televisie kijkt - of “buist” - schijnt zich omgekeerd evenredig te verhouden tot de ijver waarmee hij kijk- en luistergeld betaalt.’

In deze zin uit het Utrechts Universiteitsblad van 27-8-92 is door middel van de liggende streepjes en aanhalingstekens aangegeven dat er een nieuw woord werd gebruikt: een werkwoord dat afgeleid is van het oude buis, zelf weer een verkorting van beeldbuis. Dit buizen is een goed voorbeeld van de redeloosheid van taalverandering. Er staan al vier, totaal verschillende betekenissen van buizen in het woordenboek: ‘zuipen’, ‘in de zak steken’, ‘(laten) zakken voor een examen’ en ‘boegwater in de boot krijgen’. Die betekenissen vormen blijkbaar voor de taalgebruiker geen enkel bezwaar om er nog een betekenis aan toe te voegen.

Kreunpunt

Het berichtje oogt als een late 1-aprilgrap, maar het blad van de Technische Universiteit Eindhoven ziet er zo degelijk uit dat het wel zal kloppen. Een organisatie van callgirl-studentes in Leeuwarden adverteert met een centraal telefoonnummer, dat ook wel het kreunpunt wordt genoemd. Naar analogie van het Groningse steunpunt, waar studenten met studiefinancieringsproblemen naar kunnen bellen. Misschien zweemt op de achtergrond ook nog het greenpoint of ‘grienpunt’ mee, de term voor de plaats waarop je met een goedkope draadloze telefoon kunt bellen.

Prompte borsten

Ik lees Vrouw en Bedrijf doorgaans met genoegen, maar soms stuit mij een uitspraak tegen de borst, bijvoorbeeld de volgende, waarin met ze op de Amerikaanse vrouwen wordt gedoeld:

‘Waarom denk je anders dat ze zo gek zijn om zich na een overbelaste dag ook nog eens op marteltoestellen af te beulen om de borsten prompt en de heupen slank te houden.’ (juni 1992)

Prompt betekent ‘vlot, snel, stipt’. Nu kan ik mij wel iets bij een prompte borst voorstellen, daar ben ik heteroman genoeg voor, maar ik weet wel zeker dat de columniste van het feministische maandblad zoiets niet voor ogen stond. Waarschijnlijk wel pront, volgens Van Dale: ‘welstaand, mooi, een pront wijf’.

Dubbeloppismen

‘Dubbeloppismen’, zo noemen we op de afdeling waar ik werk al die gevallen waarin de schrijver twee of nog meer woorden gebruikt waar hij met één had kunnen volstaan. Iedereen snapt de term meteen, wat niet geldt voor het geleerde pleonasme, dat bovendien lang niet zo'n gezellig woord is.

In een ingezonden brief in De Telegraaf (10-6-92) stond een subtiel dubbeloppisme: ‘Zonder een oordeel te willen uitspreken over het al of niet terecht actievoeren in de gezondheidszorg, vind ik een dergelijke actie (...) veel te ver gaan.’

Wie een oordeel uitspreekt, houdt zich automatisch bezig met de vraag of iets al of niet het geval is. Die zinssnede kan dus weg. Ik dacht eerst dat ook terecht weg kon, maar dat is niet het geval. Waarschijnlijk heeft de schrijver met terecht willen uitdrukken dat hij de rechtmatigheid van de acties niet kon beoordelen.

Bij het volgende, zeer vrouwelijke pleonasme krijgt de term dubbeloppisme iets van een ongewenste woordspeling. In het weekblad voor Heerhugowaard en omstreken de Koerier (10-6-92) stond een lingerie-advertentie waarin tot twee keer toe damesbeha's werden aangeprezen.

Op de eerste plaats

In NRC Handelsblad (16-4-92) stond een anekdote over minister Ritzen van onderwijs en wetenschappen. Die zou een wetenschappelijk congres openen, en werd door de voorzitter van het congres geïntroduceerd als ‘minister van wetenschap en onderwijs’. Ritzen zei meteen dat hij van onderwijs en wetenschappen was.

Iets dergelijks gebeurde bij de formatie van het derde kabinet Lubbers. Lubbers had vernomen dat Van Mierlo wel met PvdA en CDA wilde regeren. Toen Lubbers dat hoorde, hoefde hij Van Mierlo er al niet meer bij te hebben, omdat die door middel van de volgorde PvdA - CDA al had aangegeven wie in het kabinet de scepter zou zwaaien.

Is de volgorde in nevenschikkingen dan zo belangrijk? Op het eerste gezicht niet, want we hebben juist nevenschikking in taal om gelijkwaardigheid aan te duiden. Toch heeft de eerste plaats in nevenschikkingen een streepje voor: Mick Jagger en The Rolling Stones, tosti ham en kaas, Beatrix en Claus.

De uitspraak van de apostel Paulus, ‘Geloof, hoop en liefde, maar de liefde is de meeste’, lijkt een tegenvoorbeeld maar is dat niet. Juist uit het woordje maar blijkt dat hij tegen de verwachting in wil gaan dat liefde als laatste niet de meeste zou kunnen zijn.