Onze Taal. Jaargang 62

[p. 165]

Vraag & antwoord
Taaladviesdienst

● Niet (in) het minst

? ‘Op deze plaats wil ik iedereen bedanken, niet (in) het minst mijn ouders, die...’

! De uitdrukkingen niet het minst en niet in het minst worden nogal eens verward, ook al liggen ze in betekenis ver uiteen. Niet in het minst betekent ‘volstrekt niet’, terwijl we met niet het minst het tegendeel daarvan uitdrukken: ‘vooral ook, niet in de laatste plaats’.

Ervan uitgaande dat u uw ouders met deze zin in het zonnetje wilde zetten, adviseren wij u het voorzetsel in achterwege te laten.

● Me(t)een en el(k)ander

? Volgens de Herziene Woordenlijst moet ik elkander afbreken na de l, maar elkeen na de k. De logica daarachter ontgaat me. De Spellinggids van Wolters schrijft elk.ander en elk.een voor. Wat adviseert de Taaladviesdienst?

! Hetzelfde als Wolters: elk.ander en elk.een, omdat die afbreking de woordopbouw zichtbaar maakt. Bij het afbreken van woorden is het onderscheid tussen gelede en ongelede woorden relevant. Ongelede woorden zijn niet te verdelen in kleinere betekenisdragende delen (heester, kat, keuken), gelede woorden zijn dat wel (film+ster, praat+ster, bui+ig).

Ongelede woorden breken we af volgens het uitspraakprincipe: hees.ter, ven.ster, keu.ken. Voor de afbreking van gelede woorden is daarentegen de woordopbouw bepalend. Volgens het Groene Boekje breken we ze bij voorkeur af ‘voor een woord of stam, deel uitmakend van een samenstelling of samenstellende afleiding’: boom.vrucht, eier.koek, in.heems. Elkander en elkeen zijn samenstellingen (gelede woorden). Daarom breken we ze niet af volgens het uitspraakprincipe (el.kaar, el.keen), maar op de woordgrens (elk+ander en elk+een); dat maakt de woordopbouw zichtbaar. En elkaar? Is dat woord ook geleed? Ja, want het is een afleiding van elkander; we breken het dus op dezelfde manier af: elk+aar.

Er zijn meer woorden waarover de spellinggidsen verschillende uitspraken doen: me(t)een, ove(r)igens en voor(t)aan. Ook bij deze gelede woorden kiest de Taaladviesdienst voor de ‘woordopbouw-afbreking’; dus voor met.een (niet me.teen), over.i.gens (niet: ove.ri.gens) en voort.aan (niet: voor.taan).

● Hieronder wordt/worden verstaan

? Welke persoonsvorm is correct in ‘Onder documenten wordt/ worden alle op schrift gestelde delen van het handboek’ verstaan?

! Zowel het enkel- als het meervoud is mogelijk. De persoonsvorm past zich over het algemeen in getal aan het onderwerp aan: bij een meervoudig onderwerp hoort een meervoudige persoonsvorm, bij een enkelvoudig onderwerp een enkelvoudige persoonsvorm. Wat is het onderwerp in deze zin? Alle op schrift gestelde delen van het handboek.

Het kernwoord hierin is delen, een meervoud; daarbij past dus de meervoudige persoonsvorm worden.

Toch klinkt zin 1 met wordt ook niet vreemd, vooral als we verstaan naar voren halen en voor alle een wat langere rust lezen:

1	Onder documenten wordt verstaan: alle op schrift gestelde delen van het handboek.

Hoe komt dit? Een meervoudig onderwerp kan soms geïnterpreteerd worden als een eenheid; in dat geval mag het gecombineerd worden met een enkelvoudige persoonsvorm. De Algemene Nederlandse Spraakkunst geeft daarvan op blz. 832 onder andere de volgende voorbeelden:

2	Drie glazen bier betekent niets voor hem.
3	Ik wist niet dat zestig seconden zo lang kon duren.

In 2 en 3 interpreteren we drie glazen bier en zestig seconden respectievelijk als ‘die hoeveelheid’ en ‘dat tijdsbestek’. Iets dergelijks is het geval in zin 1. We kunnen het onderwerp in gedachten gemakkelijk aanvullen met het (enkelvoudige) begrip ‘de betekenis’; en dan is de enkelvoudige persoonsvorm wordt correct:

4	Onder documenten wordt verstaan (de betekenis) ‘alle op schrift gestelde delen van het handboek’.

● De d in d'r

? M'n is de gereduceerde vorm van mijn, en z'n van zijn. Dat is goed te volgen. Maar waar komt de d uit d'r (van haar) vandaan?

! De verkorte vorm van haar is eigenlijk 'r. Dit 'r is een zogenoemde enclitische vorm: een versmelting van een woord met een ander woord dat er direct aan voorafgaat of op volgt. Enclitische vormen komen niet zelfstandig voor. Meestal zijn het persoonlijke voornaamwoorden:

1	'k Weet niet goed wat je bedoelt.
2	Hij heeft 'r eindelijk zijn liefde bekend.

Vergelijk ook de Franse voornaamwoorden:

3	Je m'appelle Claire.

Naast de enclitische vorm 'r ontwikkelden zich de nevenvormen t'r en d'r door samensmelting van klanken op de woordgrens (in jargon heet dat sandhi):

4	Hij heeft 'r gezien.
5	(na l, r en n) Hij heeft het aan d'r gegeven.

De nevenvorm d'r is vervolgens een eigen leven gaan leiden.