Onze Taal. Jaargang 62

Groeten uit Verweggistan

Marc De Coster - Tienen, België

Nergenshuizen, Boerenstrontsteradeel, Reetketelpikkumerschans. In de Bosatlas zult u ze niet aantreffen, maar iedereen is er weleens geweest: twee huizen en een varkenskot, waar de wereld met kranten dichtgeplakt is.

Van een onherbergzaam, verafgelegen of eenzaam gebied zegt men wel eens gekscherend dat ‘de wereld er dichtgespijkerd is’. Deze uitdrukking is ontleend aan het Duits: ‘Da ist die Welt mit Brettern vernagelt’: met planken afgesloten. Deze zegswijze, door onze oosterburen al sedert het begin van de achttiende eeuw gebruikt, zinspeelt op het leugenverhaal van een zekere Variscus (pseudoniem van Johann Sommer, 1559-1662). In diens uit 1608 stammende fantastische reisbeschrijving Ethnographia Mundi verhaalt deze auteur over een man die het einde van de wereld had bereikt, waar alles met planken dichtgespijkerd was.

● Met een varkenskot

In het Nederlands gebruiken we ook wel de variant ‘daar is de wereld met (oude) kranten dichtgeplakt’. Jules Deelder gebruikte deze uitdrukking bijvoorbeeld in Schöne Welt (1982): ‘Gedoemd hier te blijven staan, tussen koeien en gras, waar de wereld met kranten zat dichtgeplakt.’ En in het muziekblad OOR van 15-06-85 las ik: ‘Zedelgem: een met kranten dichtgeplakt dorpje naast Brugge.’ De uitdrukking impliceert duidelijk dat we te maken hebben met een onbelangrijk oord waar de beschaving nog niet is doorgedrongen, een gebied dat in de ogen van de stadsmens uitsluitend bevolkt wordt door ‘boertjes van buten’.

De Vlaamse volkstaal is erg kleurrijk in het afschilderen van negorijen:

hij woont in 't hol van Pluto; hij woont in 't gat van fluuthol; in het gat van den uil; t'enden al Gods heiligen. Daar heeft Ons Heer nog nooit gepasseerd. Twee huizen en een varkenskot. Het overschot van de wereld. Daar kraait noch haan noch hen.

● Uit de bush-bush

Van iemand die ver van de bewoonde wereld gehuisvest is, die in de provincie of op het platteland verblijft, zeg men wel eens schertsend dat hij in de ‘bush-bush’ woont. Bush betekent eigenlijk ‘rimboe, wildernis’ en is verwant met ons Middelnederlandse woord bosch. De duplicatie (vaak uitgesproken als boes-boes) werd misschien door Nederlandse soldaten uit Indonesië (het voormalige Nederlands-Indië) in ons spraakgebruik geïntroduceerd. Henk Salleveldt nam het woord op in zijn Woordenboek van Jan Soldaat in Indonesië (1980), evenwel met de omschrijving ‘struikgewas’ en met de voorbeeldzin ‘Dat zijn onze mensen niet, want ze schieten de boesboes in!’ Ook Piet Bakker gebruikte het woord nog in de oorspronkelijke betekenis van ‘wildernis’ in De slag (1951): ‘Ik heb die kist zo lang mogelijk boven de bush-bush geslierd.’ HP/De Tijd van 26-10-90 gebruikte de term echter met een negatieve bijbetekenis: ‘Let op, ze komen niet uit de bush-bush. Ze zijn afkomstig uit keurige milieus, vaak met goede opleiding.’ Eigenaardig genoeg vinden we bush-bush niet terug in Peptalk van Liesbeth Koenen en Rik Smits, en ook in geen enkel Engels woordenboek (uitsluitend de term bush, die al van 1523 dateert).

● À la Oost-Knollendam

Spottende en fictieve benamingen voor onbelangrijke, geïsoleerde plaatsen waar weinig of niets valt te beleven, doen het tegenwoordig goed in de omgangstaal. De verzonnen plaatsnaam Nergenshuizen bijvoorbeeld gaat terug op een oude zegswijze die we reeds bij Harrebomée (in 1858) vinden: ‘het zijn heren van Nergenshuizen in Geenland’. Dit werd vroeger gezegd van gierige per-

[p. 161]

sonen. Thans gebruikt men Nergenshuizen alleen als denkbeeldige naam voor een afgelegen gehucht.

Een gelijkaardige en meer recente benaming is Boerenkoolstronkeradeel, met de variant gebruikt in OOR van 8-10-88: ‘Als het optreden ergens in Boerenstrontsteradeel is voor dertig K.P.J.-jongeren, dan werkt dat voor ons vaak niet goed.’ Verder: Rotpokkeweer en Kutkrabberveen (Nieuwe Revu 18-10-90: ‘Als je geen platen maakt, kun je niet meer optreden. Ja, in zaal X in Kutjekrabberveen, maar verder niet.’); Kutjepoep en Reetketelpikkumerschans (Jules Deelder in Drukke dagen (1988): ‘Je zal ze de kos motte geve die met de klei nog achter d'r ore uit Kutjepoep en Reetketelpikkumerschans naar die grafstad komme toegekrope...’) Niet fictief maar wel denigrerend zijn Lutjebroek (OOR van 7-2-87: ‘Natuurlijk vind ik 't prachtig, maar als je voorheen op een party van Benno Premsela hebt opgetreden en je staat nu in Lutjebroek, is 't wel even wennen.’) en Tietjerksteradeel (Vrij Nederland van 14-2-87: ‘Cultuur wordt niet geproduceerd in Romorantins (Frans voor Tietjerksteradeel) maar in de grote stad.’)

Er zullen zeker nog meer varianten bestaan.

Ook in andere talen kent men natuurlijk zulke fictieve plaatsnamen. De Duitsers kennen bijvoorbeeld Oberniederbumsbach (sedert circa 1920). De Fransen spreken over Fouilly-les-Oies en Tripatouille-les-Oies.

Maar de fantasie van Amerikaans/Engelssprekenden is grenzeloos. Ik geef slechts enkele voorbeelden: jerkwater town, noplaceville, one-horse town, one-stoplight town, whistle stop, South Succotash, East Jesus, hickville, the boondocks.

● Am Arsch der Welt

Sedert het midden van de jaren tachtig gebruikt men in het journalees het cliché Verweggistan voor een denkbeeldig, verafgelegen land. Wellicht werd dit woord gemodelleerd naar het voorbeeld van Afghanistan, een land dat in de jaren tachtig menigmaal het nieuws haalde door de verzetsstrijd tegen het communistisch bewind aldaar. Het cliché werd echter vooral gebruikt in de stripverhalen van Donald Duck. Journalisten vonden het wellicht een aardige vondst en gebruikten het meer dan eens in hun columns.

Verweggistan heeft ook de 12de druk van de dikke Van Dale gehaald, al wordt het woord er wel foutief gespeld: met slechts één g! Volgens het woordenboek is het een schertsende benaming voor een onbelangrijk, oninteressant land. Als synoniem vermeldt Van Dale uithoek. De Duitsers gebruiken hiervoor ook de uitdrukking ‘Am Arsch der Welt’.

Tot slot nog een paar voorbeelden van het gebruik van het neologisme Verweggistan:

-	‘Allemaal ten bate van de vertrapten in Verweggistan.’ (de Volkskrant, 30-4-88)
-	‘Groeten uit Film Verweggistan.’ (OOR, 21-2-87)
-	‘Janet heeft er gewoon voor gezorgd dat René altijd met haar meegaat als ze weer eens voor promotie naar Verweghistan moet.’ (Muziek Express, april 1987)
-	‘Een catalogus van muziek uit Verweggistan.’ (de Volkskrant, 1-10-88)