Onze Taal. Jaargang 62

[p. 138]

Afkokers
F. Jansen

Aardrijkskundige namen

Hoe noemen we steden en streken in het buitenland? Voor de meeste nemen we de naam over die de mensen uit die stad of streek gebruiken: New York, Bordeaux, Leverkusen. Soms hebben we er een oorspronkelijk Nederlandse naam voor, die afwijkt van de naam die de bevolking in de stad of streek zelf gebruikt. Voorbeelden zijn: Parijs (Paris), Kopenhagen (Kobnhavn), Keulen (Köln) en Rome (Roma). In andere talen heeft men eveneens eigen namen voor onze steden: Flushing (Vlissingen), Arnheim (Arnhem), La Haye (Den Haag). In de loop van onze geschiedenis hebben we wel eens onze eigen naam verruild voor de in den vreemde gebruikelijke. In Middelnederlandse vertellingen heeft men het over Kantelberg, waarin we nog maar met moeite Canterbury herkennen.

Een commissie van de Taalunie heeft voorgesteld dat we in Nederland waar mogelijk de naam moeten gebruiken die de mensen in het land of de streek zelf ook hanteren. Dit drastische voorstel is al in een vroeg stadium gesneuveld. Het is onpraktisch, omdat taalgebruikers een hekel hebben aan grote veranderingen: wie is er ooit aan Beijing gewend geraakt?

Er is ook een andere reden om het voorstel niet al te strikt op te volgen. Veel buitenlanden worden bestuurd door potentaten, die hun almachtsgevoelens ook uitleven door hun land of de hoofdstad een andere naam te geven. Een voorbeeld is Mobutu's Kongo. Mobutu verordonneerde dat het land voortaan Zaïre heette. Nu zijn macht taant, en de oppositie aan het opkrabbelen is, achten zijn tegenstanders de naam Zaïre zozeer verbonden met de oude baas, dat er een naamsverandering voorgesteld wordt: Kongo (de Volkskrant, 5-8-92).

Misschien kunnen we het buitenland wel volgen, maar alleen bij namen die meer dan vijftig jaar oud zijn?

Regionale jongerentaal

Op een affiche dat in juni 1992 in Utrecht hing, stond de zinsnede ‘het te gek gaaf wazige feest’. Te gek gaaf stelde me niet voor problemen, wazige wel. Gelukkig kon ik meteen aan mijn studenten vragen wat dat wazige betekende en ze waren niet te oud om het te kunnen weten. Wazig betekent ‘heel erg leuk’ in de taal van Utrechtse studenten.

In Het Parool van 2-6-92 worden enkele Amsterdamse studenten geïnterviewd. Een passage daaruit: ‘In het eerste jaar doe je niet veel. Niemand trouwens. Dan is het hoofdzakelijk Ritzen afbellen.’ Wat is ‘Ritzen afbellen’? ‘Van alles: naar het strand gaan, een biertje pakken.’ Ritzen afbellen betekent dus ‘even niet studeren’.

Ook die uitdrukking heb ik aan mijn (Utrechtse) studenten voorgelegd. Geen van hen had ook maar een flauw idee wat het zou kunnen betekenen.

Celdeling

Celdeling stond er boven een redactioneel commentaar van de Volkskrant (12-6-92). Uit het stuk bleek dat het woord sloeg op ‘het onderbrengen van meer dan één gevangene in een penitentiaire cel’.

Celdeling is een interessant woord. Het maakt duidelijk dat taalgebruikers bij het scheppen van een nieuw woord niet of nauwelijks rekening houden met het feit dat de woordvorm in een andere betekenis al bestaat. Van Dale geeft immers als betekenis van celdeling: ‘spontane splitsing van cellen als groei- en levensverschijnsel’.

Ik heb een hekel aan die nieuwe celdeling; volgens mij komt die uit dezelfde ambtelijke koker als de al even afzichtelijke voordeurdeler. Ik vind het woord onduidelijk omdat het suggereert dat de cellen waarin de gevangenen verblijven ook in tweeën gedeeld worden, en het probleem is nu juist dat dat niet gebeurt. Een beter woord is duocel.

Andermans pret

In NRC Handelsblad van 20-8-92 werden de voors en tegens van de pret-echo besproken. Echo is een afko voor echoscopie, een vast onderdeel van de zwangerschapsbegeleiding in een kliniek, waarbij op een scherm de vrucht zichtbaar kan worden gemaakt. Van dat scherm kan dan ook weer een foto worden gemaakt. De eerste echo's hadden een puur medisch doel. Nu wil iedere zwangere zo'n echo, die immers het ideale begin van het latere fotoboek zal vormen. Het woord pret-echo komt uit de mond van een arts die zich om allerlei redenen tegen deze ontwikkeling verzet.

Het is geen toeval dat juist de tegenstander van het verschijnsel met pret-echo komt. Pret is niet zo leuk en nooit onverdeeld positief. Van Dale definieert pretmakerij als ‘niet erg gewaardeerde vrolijkheid’.

Dat klopt. Denk maar aan het pretpakket, waarmee havonezen later bij hun studie in de problemen komen. Of Van den Endes pretfabriek, zoals het jaloerse Gooi de Aalsmeerse studio's noemt. Geen van de pretparken afficheert zich als zodanig. Ze noemen zich wel sprookjes- of avonturenpark. Het meest recente pret-woord is pretnet: de televisiezender waarop voornamelijk amusement wordt uitgezonden. De zendgemachtigden van het pretnet noemen hun eigen net beslist niet Pretnet.