Onze Taal. Jaargang 62

De toren van Babel
H. Heestermans
Allochtoon en buitenlander

In het februari/maartnummer van Onze Taal signaleerde ik een betekenisverschuiving van het woord buitenlander: het is op weg synoniem te worden met allochtoon. André de Raaij en Joh. Diepraam reageren hierop in dit nummer en brengen interessante gezichtspunten naar voren. Zijn er gradaties in het begrip allochtoon, met andere woorden: is een witte Amerikaan minder buitenlands dan een zwarte? Is het woord allochtoon discriminerend?

Allereerst iets over de geschiedenis van het woord allochtoon. Het stamt, zoals Diepraam al aangaf, van het Griekse allos ‘ander’ en chthoon ‘land, bodem’. Volgens het supplement op de Oxford English Dictionary (OED), verschenen in 1972, is allochthonous van oorsprong een term uit de geologie. Het betekent (ik vertaal uit het Engels): ‘bestaande uit of gevormd van van elders aangevoerd materiaal, niet gevormd op de plaats zelf’. Een andere, niet-geologische betekenis geeft de OED niet.

● Jonge betekenis

Het woord allochtoon ontbreekt nog in de 7de druk van Van Dale uit 1950. Interessant is dat in die uitgave

[p. 133]

wel autochtonen (in de meervoudsvorm dus) is opgenomen voor ‘oorspronkelijke bewoners van een land’ en ook het bijvoeglijk naamwoord autochtoon in verschillende betekenissen, onder andere in de geologische: ‘ter plaatse gevormd waar het wordt aangetroffen’. Autochtonen is al opgenomen in de eerste druk van Van Dale (1872).

Voor zover ik kan nagaan zijn de woorden autochtoon en autochtonen in alle talen aanmerkelijk ouder dan allochtoon en allochtonen. In de Petit Robert van 1984 bijvoorbeeld ontbreekt allochtone, maar autochtone is wel vermeld met de mededeling dat het al in 1560 voorkomt. In de Nederlandse woordenboeken verschijnt allochtoon voor het eerst in Van Dale 1961 met de omschrijving: ‘van elders aangevoerd, gevormd uit van elders aangevoerd materiaal’, overigens zonder dat erbij wordt gezegd dat deze betekenis uit de geologie stamt. Die omschrijving wordt pas enigszins gewijzigd in de laatste druk van Van Dale door de toevoeging ‘niet-inheems, vreemd’. Als vaste verbinding wordt gegeven: allochtone bevolking. Belangrijker is dat in deze druk voor het eerst ook het zelfstandig naamwoord allochtoon is opgenomen in de betekenis ‘niet-oorspronkelijke bewoner, m.n. buitenlandse werknemer’.

De conclusie mag zijn dat allochtoon in alle opzichten is gevormd als tegenhanger, als antoniem van autochtoon, en dat de betekenis ‘niet-oorspronkelijke bewoner’ pas van vrij recente datum is.

● Wat is discriminerend?

Het woord allochtoon heeft een betekenisvernauwing ondergaan. Werd het vroeger misschien alleen gebruikt voor elke niet-oorspronkelijke bewoner van een land (maar daarvan ben ik door gebrek aan materiaal niet helemaal zeker), nu heeft het de beperktere betekenis van ‘m.n. uit de Middellandse-Zeelanden afkomstige, niet-oorspronkelijke bewoner van Nederland’. Allochtoon staat niet alleen voor ‘buitenlandse werknemer’, want ook zijn vrouw en kinderen zijn allochtonen. Bovendien is niet elke buitenlandse werknemer een allochtoon. De definitie in Van Dale is dus niet correct. Ze is te ruim, dat constateert ook Diepraam als hij stelt dat er ‘flink wat rumoer (zou) ontstaan’ als hij in zijn multinationaal bedrijf de Amerikaanse (top)functionarissen met allochtonen zou aanduiden!

Ik kom nu op het tweede punt: is het woord allochtoon discriminerend? Ik denk het niet. Een argument om het niet als discriminerend te beschouwen, is dat de allochtone bevolking het woord allochtoon zelf gebruikt. In mijn radiogids lees ik dat op 11 april om 14.45 een programma begint, getiteld: Het allochtoon video-circuit.

Toch ben ik er, zoals gezegd, niet zeker van. Daarom is mijn vraag aan de lezer: bent u van mening dat het woord allochtoon discriminerend is? Ervaren allochtonen het zelf als discriminerend?

Ik heb nog meer vragen. Ik heb de