Onze Taal. Jaargang 62

[p. 100]

‘Genootschap, doe er iets aan!’
Taalergernissen

Horror neutri
Martin Deelen - freelance journalist, Eindhoven

Als verwoed radioluisteraar valt het mij op dat veel sprekers blijkbaar bang zijn voor het onzijdige dat. Aan ‘een kind die’ zijn we allang gewend, maar onlangs hoorde ik ‘het probleem die...’, ‘een bedrijf die...’ en ‘het paard die...’ Echt waar, let u maar eens op! Wellicht onder invloed van het Engels en het Frans, die geen onzijdige woorden kennen?

Opgeblazen Nederlands
Ir. B. de Graaf - Bilthoven

Sommige mensen proberen hun uitdrukkingswijze in huis-, tuin- en keukenconversatie wat ‘gewicht’ te geven door het gebruik van een beperkt aantal opgeblazen begrippen, die vaak dankbaar aan de ambtelijke taal zijn ontleend.

Buiten formele documenten klinkt de uitdrukking ten behoeve van tamelijk overdreven, zeker omdat het vaak door het veel eenvoudiger voor kan worden vervangen. Iets soortgelijks geldt voor met betrekking tot, dat verschillende simpeler ‘vertalingen’ kent.

Zonder enig benul van de betekenis van de uitdrukkingen respectievelijk en casu quo (door kenners afgekort tot c.q.) gebruikt men deze achteloos als een veel voornamer klinkend of: ‘Een andere rijstijl is nodig voor het rijden met caravan resp. aanhangwagen.’ Respectievelijk wat?

Andere clichés verdringen tegenwoordig steeds meer goed-Nederlandse alternatieven. Ik geef drie voorbeelden.

Er moet nog worden bekeken of de maatregel afdoende is - er wordt dezer dagen heel wat afbekeken; met iets meer fantasie (en meer informatie over de omstandigheden) kan er worden beoordeeld, afgewogen, beslist, onderzocht.

Hij rondde zijn studie in november af - tegenwoordig wordt alles afgerond (eigenlijk betekent het ‘de laatste verbeteringen of toevoegingen aanbrengen’) in plaats van afgemaakt, beëindigd, afgesloten.

Zij worden geconfronteerd met een stijgende criminaliteit - je wordt ergens mee geconfronteerd als je plotseling iets onder ogen krijgt, en niet als je iets langzamerhand te zien of in de gaten krijgt of ervaart.

Perspectief
J. Granaada - orthopedisch chirurg, Hoogeveen

Je kunt iets in een bepaald perspectief zien, maar kun je iets ook vanuit een bepaald perspectief, dus in omgekeerde richting bekijken? Charivarius zou waarschijnlijk het modieuze ‘ik zie dit in zijn historisch perspectief’ naar de voddenmand hebben verwezen. Waarom niet tegen deze modieuze stroming opgeroeid en vanuit vervangen door uit en perspectief door standpunt?

Alles is business
Jan Bruens - Hintham

Allerlei vormen van gedrag en activiteit worden als ‘business’ ingelijfd. Een sprekend voorbeeld trof ik aan in het tijdschrift Safe. Het februarinummer van 1992 had een artikel met als kop: Huwelijksindustrie, een groeimarkt. Daarin werd uitgelegd dat in de VS de trouw-business geen enkele inzinking vertoont.

Toerisme is voor de nationale economie van grote betekenis. Hoe lelijk het ook klinken mag, toerisme wordt daarom (door de belanghebbenden, dat wel) een industrie genoemd. Mag je gastvrijheid herleiden tot een zakelijk mechanisme, tot business? Alsjeblieft niet. Maar jawel hoor, in een bundel artikelen over toerisme en milieu kreeg ik deze zin te slikken: ‘Wie kennis neemt van de vele initiatieven in en om campings, hotels en andere bedrijven, ontkomt niet aan de conclusie dat de gastvrijheidsindustrie veel belang hecht aan een schoon aanzien.’

Woordkeuze
P.H. de Leeuw - beëdigd vertaler Engels, Amsterdam

Op het gebied van de politiek wordt tegenwoordig niet meer iets gezegd, opgemerkt of geconstateerd, maar ‘geroepen’. Beweringen of verklaringen zijn plotseling niet meer al of niet duidelijk, maar al of niet ‘helder’.

Wat je verder in de media (te) veel ziet en hoort, zijn uitdrukkingen als ‘de een na grootste’ (zonder op) en ‘de tweede grootste’ (the second largest), ‘vijandig’ in plaats van ‘vijandelijk’ (vijandige vliegtuigen) en ‘dit heeft alles te maken met’.

Duizenden minderheden
Jan van der Pol - Eindhoven

In zinnen als ‘dertig guerrilla's buiten gevecht gesteld’, ‘er zijn veertienduizend troepen ingezet in de Golf’ en ‘bij de acties raakten vijftien milities gewond’, worden guerrilla, troepen en milities niet gebruikt in hun oorspronkelijke groepsbetekenis, maar om naar individuen te verwijzen.

Nu blijkt dit verschijnsel zich ook op een geheel ander terrein voor te doen. Op Radio 2 hoorde ik dat er in Nederland duizenden etnische minderheden aan werk geholpen moeten worden. Daags daarna hoorde ik tot mijn verbazing in een programma van de NOS dat werkgevers ‘een bepaald percentage minderheden’ in dienst zouden moeten nemen. Zo beschouwd is iedereen in dit landje een minderheid.

[p. 101]

Plus-dat-constructies
Olga Leever - Utrecht

Colgate Plus, Voetbal Plus, RTL Plus... Na lezing van het artikel Pluscratie (juninummer 1992) voel ik mij genoodzaakt de reeks ergerniswekkende plustermen aan te vullen met de plus-dat-constructie.

Enkele voorbeelden:

-	Ik ga niet naar dat feest vanavond. Ik ben erg moe, plus dat ik morgen weer vroeg uit bed moet.
-	Hij heeft gele tanden, plus dat hij een stinkende adem heeft.

De plus-dat-constructie komt, voor zover ik weet, uitsluitend voor in de spreektaal. Zij wordt gebruikt wanneer het voegwoord en voor de spreker niet voldoet. Bovendien zou hier ook niet misstaan, maar in bepaalde kringen (studenten, hulpverleners) ligt kennelijk de plus-dat-constructie aanmerkelijk beter in het gehoor.

Contamineren
M.O. Mulder - Almere

Wat mij als corrector bij een groot dagblad opvalt, is dat er tegenwoordig zo bijzonder veel wordt gecontamineerd. Vroeger leerden wij op school dat optelefoneren een verwerpelijk woord was, daar er sprake is van het verhaspelen van twee taaluitingen voor hetzelfde begrip.

Tijdens het Groot Dictee der Nederlandse taal (van 1991) rezen mij de haren te berge toen er ijskoud en kurkdroog, én door niemand gesignaleerd, werd geponeerd: ...en erop gericht is ten langen leste in het gevlij te komen bij...

Dit is een contaminatie van de uitdrukkingen bij iemand in de gunst komen en iemand in het gevlij komen. Deze zin had moeten luiden: ...erop gericht is ten langen leste het intellectuele deel van de natie in het gevlij te komen. (Dus zonder bij!)

Modieuze slagen
Ger Zurberg - Enkhuizen

Geheel in harmonie met de toon van het merendeel van de brieven die u ontvangt naar aanleiding van gesignaleerde (vermeende) misstanden in het gebruik van onze taal, zend ik u mijn bijdrage aan de verzameling woorden waarover ieder rechtgeaard lid van Onze Taal zijn/haar afschuw dient uit te spreken.

Het gebruik van de woorden (in volgorde van modieuzerigheid, verwerpelijkheid en verloederingsgraad):

-	vertaalslag
-	bewerkslag
-	verwerkslag
-	inhaalslag

dient naar mijn idee bij eerste aanhoren veroordeeld te worden met een krachtig en staccato driewerf ‘gat-ver-jak-kie-BAH!’, op straffe van jarenlange zwijgarbeid.

Eventueel is de straf voorwaardelijk op te leggen, met als alternatieve straf een boetedoening naar Japans model: het op scholen of in andere daartoe aangewezen publieke ruimtes hardop voorlezen van dicteezinnen.

Ridicuul sportcommentaar
L.A.M.E. Hustinx - Den Haag

Ukijkt naar de tv en u hoort de commentator zeggen: ‘...dan verkrijgt men rotatie door het gyroscopisch effect’. U denkt te kijken naar een cursus van Teleac over ruimtelijke mechanica, maar niets is minder waar. U hoort Hans van Zetten, die tijdens de Olympische Spelen het turnen verslaat.

Dat een commentator uitlegt hoe een en ander in zijn werk gaat, is zijn taak. Als hij dat doet op een overtrokken ‘wetenschappelijke’ manier schiet hij zijn doel echter voorbij en wordt zijn verslag ridicuul.

Wat Van Zetten te berde brengt zijn geen vondsten meer, maar trouvailles. Wat vindt u van de volgende uitspraken:

-	Bij het paardspringen: ‘Met een te vlakke hoek komt hij in de landing.’
-	Bij de oefeningen op de mat (die hij ‘een toestel’ noemt): ‘De schouders mogen technisch gezien niet vooruitsteken.’ Ook niet-technisch gezien is dit volgens de reglementen niet toegestaan.
-	‘Goed van techniek en amplitude.’ Begrijpt u wel?
-	Bij de brug met ongelijke leggers: ‘Zo realiseert zij de lengteas.’ Deze lengteas bezit de atlete al sinds haar geboorte. Wat zij realiseerde was een draaiing om haar lengteas.
-	Bij alle toestellen: ‘...zijn (of haar) tweede vluchtfase’, alsof het hier de lancering van een meertrapsraket betreft.

Alles is toerisme
Jan Bruens - Hintham

Zodra veel mensen met hetzelfde doel op pad zijn, belangstelling tonen voor of een bezoek brengen aan iets bijzonders of actueels, dan worden ze in de krant behandeld als een toeristensoort.

Bezoekers van een popconcert heten poptoeristen. Is het druk op een meubelboulevard dan wordt er geschreven over meubeltoerisme. Nieuwsgierigen die op het Binnenhof staan te wachten op een eventuele kabinetscrisis, zien zich uitgemaakt voor crisistoeristen. Zo zou ik nog even kunnen doorgaan: drugstoerisme, criminaliteitstoerisme, benzinetoerisme, tanktoerisme, kooptoerisme, tabakstoerisme, zuiveltoerisme, walkmantoerisme, rijbewijstoerisme, abortustoerisme, zelfkanttoerisme, ecotoerisme, erfgoedtoerisme, loopgraventoerisme, kerkhoftoerisme.

De treurigste kwam ik tegen in een serieus dagblad: concentratiekamptoerisme.

Zo'n 2000
Ir. B. de Graaf - Bilthoven

Aangespoord door formuleringen in kranteberichten dat de politie ‘nog steeds in het donker tast’, iets ‘een halt moet worden toegeroepen’, het gebouw ‘in de as gelegd werd’, de man ‘de macht over het stuur kwijtraakte’ en de rechercheur ‘het spoor bijster raakte’, is het voor veel mensen blijkbaar nauwelijks een probleem om het onveranderlijk te hebben over zo'n 2000 toeschouwers. Dit in plaats van een weelde aan andere mogelijkheden, zoals ‘ongeveer 2000’, ‘zeker 2000’, ‘meer dan 2000’, of zelfs, op het gevaar af dat dit te simpel is, ‘2000’.