Onze Taal. Jaargang 62

[p. 82]

Peptalk voor puristen
Engelse insluipsels in het Nederlands

Marc de Coster - Tienen, België

Een beetje peptalk kunnen Nederlandse puristen wel gebruiken als ze de indrukwekkende hoeveelheid woorden en uitdrukkingen hebben gelezen die Liesbeth Koenen en Rik Smits hebben verzameld. De huisvlijt van deze taalkundigen leverde een lijst van 3600 anglicismen op, in de vorm van een aantrekkelijk leesboek: Peptalk.

Franse onheilsprofeten luiden al jaren de doodsklok over het Frans. Ze ergeren zich aan de niet te stuiten opmars van het zogenoemde ‘franglais’ in het land van Marianne. Verschillende Franse instellingen hebben in de voorbije jaren dan ook ijverig zitten speuren naar Franse equivalenten voor de zo vermaledijde anglicismen.

Toen in 1984 Henri Mitterand en Alain Rey een lijvig boekwerk op de markt brachten onder de titel Dictionnaire des Anglicismes, probeerden de auteurs het doemdenken over de teloorgang van de Franse taal te sussen. De 2700 anglicismen die zij geïnventariseerd hadden, mochten dan een groot aantal lijken, rekening houdend met de verouderde woorden betekenen circa 1500 Engelse woorden op een actieve woordenschat van circa 60.000 slechts 2,5% van die woordenschat, aldus de auteurs. Wanneer men rekening houdt met de frequentie is de proportie zelfs lager. Beide auteurs durven er een eed op te doen dat slechts 1 op de 166 woorden in Le Monde een anglicisme is!

● Internationaler

Ook Liesbeth Koenen en Rik Smits zetten vraagtekens bij de kritiek van Nederlandse puristen op de Engelse insluipsels. In een tweede, geheel herziene en met 600 nieuwe termen uitgebreide editie van Peptalk & Pumps, thans gewoon Peptalk, geven deze taalkundigen een overzicht van de invloed van het Engels op de Nederlandse taal. Smits en Koenen hebben het in hun voorwoord vooral over de verhullende functie van het Engels: die woorden klinken al gauw veel interessanter, internationaler dan gewoon Nederlands. Maar niet ieder leenwoord verdringt het oorspronkelijke Nederlands voorgoed. Veel Engelse voetbaltermen (free kick, penalty, om er maar enkele te noemen) werden door keurige Nederlandse varianten vervangen.

Ook in de computerwereld merken we een tendens om steeds meer te kiezen voor Nederlandse termen. Wie spreekt er nu nog over een word processor? De tekstverwerker is immers al lang ingeburgerd. Een moeilijk begrip als ‘GIGO’ (acroniem voor ‘garbage in, garbage out’) kan volgens de grote Van Dale gemakkelijk vervangen worden door de uitdrukking ‘vullis geprogrammeerd, vullis geproduceerd’.

Sommige woorden en uitdrukkingen zijn al zo ingeburgerd dat niemand zich nog realiseert dat ze ooit uit het Engels gehaald werden. De auteurs nemen bijvoorbeeld de volgende vernederlandsingen op: boksen, brik, fiksen, floppen, blunderen, agnostisch, alle hens, AFS-fiets, hoelahoep, horlepiep, rosbief, afkicken, kidnappen, pezen, de kluts kwijt zijn (zou terug te voeren zijn op het Engelse clutch = klauw, handgreep). Daaraan kan met gemak een lijst toegevoegd worden van andere Engelse woorden in Nederlandse vermomming. Niet opgenomen in Peptalk zijn bijvoorbeeld aftaaien (het synoniem afnokken wordt wel vermeld), bikwammes (van Eng. big one), het scheldwoord halve zool (van Eng. asshole), helicopterview (voorbeeld van fantasie-Engels, reeds opgenomen in Van Dale en Koenen!), freedikeetje (Haagse voetbalterm, verbastering van Eng. friendly game), soften (innig dansen), geschuffeld (= gek, van Eng. to shuffle) en hosselen (een Surinaamse term voor het verwerven van geld om drugs te kunnen kopen, een verbastering van het Engelse woord to hustle, op zijn beurt een verbastering van het Nederlandse woord hutselen.

[p. 83]

● Tekortkomingen

Wie in Peptalk op zoek gaat naar Nederlandse woorden en uitdrukkingen die uit het Engels vertaald zijn (Smits en Koenen noemen in hun inleiding zorgzame samenleving en uitplaatsing), die kan het wel shaken, want die ontbreken. Er zijn er natuurlijk ontelbare: een belletje doen rinkelen (to ring a bell), zijn ding doen (to do one's thing), iemand bij de benen nemen (to pull someone's legs), karaktermoord, doemdenker, hersenemigratie, jonge turk, handje-praat (walkie talkie), missionarishouding, de kaart van het land kennen, enz. Misschien moet daar eens een apart boekje over samengesteld worden?

Wat Smits en Koenen hier verzameld hebben, is toch bewonderenswaardig. Ze hebben dit boek niet zomaar ‘langs de klep van de pet’ samengesteld. Onder de ruim 600 nieuwe ingangen noteerde ik: basen, infomercial, CNN, gossip, rank and file, commercial break, datarape, computeriseren, genderbender, voguen en nieuwkomers die hun bestaansrecht danken aan de Golfoorlog: friendly fire, Scud en Patriot raket.

Hoe volledig is dit boek? Om dat te controleren worstelde ik mij door een jaargang van HP/De Tijd en Oor, niet toevallig twee tijdschriften die het Engels hoog in het vaandel voeren. Tevens gebruikte ik de woordenboeken van Kramers en Koenen, die veel Engelse termen opnemen. Ongeveer 80 procent van de door mij genoteerde woorden vond ik terug in Peptalk. Belangrijke omissies zijn volgens mij: cockney (ook: inwoner van Londen), car-ferry, bed and breakfast, American way of life, arthouse, pole position, ageism, blockbuster (in de betekenis ‘goed verkopend boek’ of ‘kaskraker’), bush-bush, cruise control, electronic data processing, HDTV, keycard, kissing disease, veejay, video-jockey, pro life-beweging (en hiernaast pro lifer), raften, ritmebox, designer, drugs, butch, weirdo, greenmail, televangelist, strangle (beursjargon dat naast de straddle toch niet mocht ontbreken), spacecake, casuals (moderne voetbalvandalen), pogo, selfkicker, telejunk (o.a. in Van Dale), gigo, new beat, filofax, acid jazz, slamdansen, mega (als voorvoegsel: -seller, -hit, -ster, enz.), blaxploitation, cyberpunk, splatter film, flash (in de betekenis ‘kort, snel nieuwsbericht’), evangelicals, glitterrock, bungie (= elastiekspringen), barnum.

Overigens ontgaat het mij volledig waarom woorden als dotterbehandeling, Dalton(plan)-onderwijs, Down's syndrome, e.d. werden opgenomen. Alleen maar omdat ze verwijzen naar een bekende Engelse (of Amerikaanse) persoon of plaats? En waarom dan niet ook Marshallhulp, Monroe-doctrine en vul zelf maar in? Maar goed, ik besef dat dit zout op slakken leggen is.

● Chippendale

Hier en daar heb ik een paar bedenkingen bij de etymologie. De verklaring van de tennisterm love (Smits en Koenen opperen dat het een verbastering zou zijn van het Franse l'oeuf = het ei) is dubieus en wordt door verschillende Engelse linguïsten tegengesproken. In het Engels betekent to play for love immers: spelen zonder dat er inzet is, voor niets dus, en vandaar de betekenis ‘nulscore’. In de Franse sporttaal wordt l'oeuf in de betekenis ‘nul’ overigens niet gebruikt; dat zegt volgens mij al genoeg! Bij de chippendale (mannelijke stripper voor wie massa's huisvrouwen uit de bol gaan) werd niet vermeld dat de naam is afgeleid van Chip & Dale, de twee Walt Disney-eekhoorntjes, bij ons Knabbel en Babbel genoemd.

Bij cocooning miste ik de naam van Faith Popcorn, de bedenkster van deze term, bij couch potato de naam van Robert Armstrong, bij foodie de namen van Ann Bar & Paul Levy (die in 1984 The Official Foodie Handbook op de markt brachten), bij workaholic had Wayne Oates wel vermeld mogen worden en zo zijn er nog wel een paar omissies. Bij muzak had ook niet mogen ontbreken dat het om een samentrekking van music en kodak gaat.

De oorsprong van de luchtvaartterm roger is volgens de auteurs onbekend, maar dit is gewoon een codewoord voor de letter r = ‘received’ of ‘boodschap ontvangen’. Het maakt overigens deel uit van de morsecode die aan elke letter een naam geeft: Abe, Baker, Charlie, enz.

Toch heb ik over het algemeen veel vertrouwen in de verklaringen van beide auteurs. Peptalk is in een heldere en leuke stijl geschreven. Het is daarom niet zozeer een naslagwerk, alswel een leesboek geworden. En voor de rest: ‘the proof of pudding is in the eating’!

Peptalk is uitgegeven bij Nijgh en Van Ditmar, Amsterdam 1992.
ISBN 90 388 4346 1. Prijs f 34,90