Onze Taal. Jaargang 62

[p. 73]

Van grijs naar groen [1]
Een nieuw Groen Boekje

Marianne Overspel

Het Groene Boekje is vergrijsd. Veel nieuwvormingen of ontleende woorden ontbreken. Hierdoor ontstaat onzekerheid. Gelukkig komt aan deze situatie binnenkort een eind: er is een project gestart voor een nieuwe uitgave van het Groene Boekje.
In de rubriek ‘Van grijs naar groen’ zullen de betrokkenen bij dit project onder pseudoniem verslag doen.

Het project wordt uit gevoerd door drs. Anneke Nunn (taalkundige) en drs. Jeroen Weber (informaticus). De begeleiding is in handen van dr. Vincent van Heuven, prof. dr. Anneke Neijt en dr. Johan Zuidema. (De medewerkers zijn werkzaam bij de universiteiten van Leiden, Nijmegen en Utrecht).

Twee jaar geleden werd door de Taalunie de Spellingcommissie ingesteld. Zij kreeg als opdracht enkele spellingregels aan te passen. Op dit moment legt de Spellingcommissie de laatste hand aan haar eindrapport. In het rapport worden regels voorgesteld voor de spelling van de bastaardwoorden, de tussenklanken en de diacritische tekens (het deelteken, de apostrof en het koppelteken). Daarnaast heeft de Spelling-commissie tot taak voorstellen te doen voor de inrichting van de nieuwe editie van de Woordenlijst Nederlandse Taal.

● Aanpassing noodzaak

Het lijkt voorbarig om nu al aan een nieuwe Woordenlijst te werken: de voorstellen zijn nog niet wettelijk vastgelegd, en het kan nog wel even duren voor dat gebeurt.

Spellingwijzigingen, hoe weinig drastisch ook, hebben nu eenmaal veel voeten in de aarde. Wellicht ondergaan de voorstellen nog wijzigingen, of worden ze verworpen. Toch maken deze onzekerheden het werk aan een spellinglexicon niet overbodig, want het Groene Boekje moet hoe dan ook gemoderniseerd worden. De vorige editie dateert uit 1954 en voldoet niet meer als norm voor de huidige woordenschat. Aanpassingen hebben na 1954 nooit plaatsgevonden; de inhoud van het Groene Boekje is wettelijk vastgelegd en kan niet zomaar gewijzigd worden.

In geval van een spellingwijziging zal de onzekerheid over de spelling van Nederlandse woorden alleen maar toenemen als niet gelijktijdig de officiële Woordenlijst verschijnt. Het is dus van belang dat de Taalunie, als uitvoerend orgaan dat de standaardisatie van het Nederlands voorstaat, het voortouw neemt, en naast de voorstellen tot wijziging ook de uitvoering daarvan in een woordenlijst publiceert.

● Regels en uitzonderingen

Er ligt ook een meer inhoudelijk motief ten grondslag aan het Taalunie-lexiconproject: met behulp van zo'n lexicon kunnen de voorstellen die de spellingcommissie doet, beoordeeld en uitgewerkt worden. Laten we als voorbeeld de spelling nemen van t of th voor /t/ (als de klank bedoeld is, staan er schuine strepen aan weerszijden van de letters). Gewoonlijk wordt de /t/ als t gespeld, de spelling van /t/ als th vinden we in 100 à 200 woorden. Deze woorden vallen in drie groepen uiteen:

•	een zeer kleine groep woorden met een ‘historische spelling’ zoals thans en thuis, met een restant van het voorzetsel te,
•	een vrij grote groep woorden van Griekse komaf, zoals theorie, neurasthenie, enthousiast, telepathie,
•	een zeer kleine groep woorden van diverse komaf, zoals thora en thee.

Met behulp van het te ontwerpen lexicon kan vastgesteld worden om welke woorden het gaat. In het geval van t- of th-spelling is ook zonder een lexicon wel vast te stellen dat de th-spelling de uitzondering

is, maar dat is niet altijd zo eenvoudig. (Neem de klank /z/ tussen klinkers: is z of s hier regelmatig? Voorbeelden: azijn, bazuin, asiel, basalt.) Het is van belang om te weten wat de regelmatige vorm is, zodat een eventuele wijziging de regelmaat niet verstoort. Wanneer eenmaal vastgesteld is dat /t/ gewoonlijk als t geschreven wordt, moet de rest als uitzondering worden vermeld, tenzij voor de uitzonderingen een nieuwe regel kan worden opgesteld. In de loop der eeuwen heeft het Nederlands gebruik er echter nog geen systeem van weten te maken, zoals blijkt uit de volgende woorden:

•	met t: carto-, meter, presbyter, dysenterie, nectar
•	met th: ortho-, ether, mythe, anesthesie, cantharel, python

Behoud van de th in bepaalde woorden zal dus met behulp van een lijst uitzonderingen moeten geschieden. Woorden die niet in de lijst staan, krijgen automatisch een t. De computer wordt ingezet als tekstverwerker voor het nieuw te drukken Groene Boekje, maar ook om snel het effect van nieuwe regels te kunnen beoordelen.

● Extra informatie

Ook voor de toekomst is een elektronisch lexicon van belang: wijzi-

[p. 74]

gingen en toevoegingen kunnen dan eenvoudig worden aangebracht, zodat een nieuwe editie van het Groene Boekje efficiënt geproduceerd kan worden. Steeds zullen zulke wijzigingen en toevoegingen met de nodige voorzichtigheid in het lexicon worden ingevoerd: het moet duidelijk zijn of een woord aan de regels voldoet, dan wel bij de uitzonderingen thuishoort.

In het lexicon komt meer informatie te staan dan in het nieuwe Groene Boekje. Naast een gedrukte versie zal een elektronische versie worden uitgebracht, waarin een deel van deze extra informatie is opgenomen. De elektronische versie wordt voorzien van enkele programma's die met de extra informatie meer mogelijkheden kunnen bieden aan de gebruiker. Er kan gedacht worden aan een programma voor het omzetten van oude naar nieuwe spelling of een programma voor spellingcontrole.

Wij willen graag de mening horen van de beoogde gebruikers van het nieuwe Groene Boekje. Daarom zullen wij deze rubriek gebruiken om onze ideeën over de inhoud en inrichting van de elektronische en gedrukte versies van het Groene Boekje te presenteren.