Onze Taal. Jaargang 62

[p. 39]

Vraag & antwoord
Taaladviesdienst

● Puntsgewijze opsomming

? Ik twijfel vaak over het gebruik van hoofdletters en leestekens in opsommingen waarvan de delen voorafgegaan worden door streepjes, letters of cijfers. Kunt u deze kwestie ophelderen?

! Na de dubbele punt achter de inleidende zin begint elk onderdeel van de opsomming in principe met een kleine letter. We eindigen - op het laatste onderdeel na - steeds met een puntkomma. Aan het eind van de opsomming volgt een punt. Een voorbeeld:

1 Hierbij kunt u gebruik maken van:

-	een rekenmachine;
-	de toelichtingsbrochure, die u bij aankomst ontvangt;
-	een of meer woordenboeken en een encyclopedie.

Soms zijn de opgesomde onderdelen zeer kort (ze bestaan bijvoorbeeld elk uit slechts één woord); in dat geval mogen alle puntkomma's en de punt wegblijven:

2 De ingrediënten zijn:

-	100 g suiker
-	1 dl slagroom
-	3 eieren
-	snufje zout
-	50 g boter

Bestaan de opgesomde delen daarentegen uit een of meer volledige zinnen, dan voorzien we elk onderdeel van een hoofdletter en een punt:

3 Samenvattend zijn er dus drie mogelijkheden:

-	De delen beginnen met een kleine letter en eindigen met een puntkomma. Achter het laatste onderdeel komt een punt.
-	De puntkomma's en punt blijven achterwege.
-	Elk onderdeel begint met een hoofdletter en eindigt met een punt.

● Onverwacht(s)

? Wat is het verschil tussen onverwachts/onverwacht?

! Onverwacht is van huis uit een bijvoeglijk naamwoord, onverwachts een bijwoord. Onverwacht verschijnt in die functie bij een zelfstandig naamwoord, zoals in:

1 Zijn onverwachte bezoek kwam bijzonder ongelegen.

Onverwachts geeft als bijwoordelijke bepaling nadere informatie over de handeling die door het gezegde wordt uitgedrukt, bijvoorbeeld:

2 Onverwachts stak de fietser de straat over.

Tegenwoordig zien we echter dat deze vormen door elkaar worden gebruikt. De meeste hedendaagse woordenboeken hebben zich aan dat veranderend taalgebruik aangepast. Zo vinden we in Verschueren achter onverwacht ‘(bn en ook bw)’ en achter onverwachts ‘(bw en ook bn)’.

Er zijn meer woordparen van een bijwoord en een bijvoeglijk naamwoord waarbij dat onderscheid aan het verdwijnen is. Twee voorbeelden zijn:

- vergeefs (bijvoeglijk naamwoord) naast tevergeefs (bijwoord):

3 Het was allemaal vergeefse moeite.

4 Tevergeefs probeerden zij de dokter te bereiken.

- respectief (bijvoeglijk naamwoord) naast respectievelijk (bijwoord):

5 De gasten werden met hun respectieve naam in het gastenboek ingeschreven.

6 De drie opdrachtgevers maakten respectievelijk f 1000,-, f 2000,- en f 3000,- over.

● Voor of achter het beeldscherm?

? Zitten we voor of achter een beeldscherm?

! Een mooi twijfelgeval.

Over het algemeen gebruiken we het voorzetsel achter bij alles waar we actief mee bezig zijn: we zitten achter de boeken, het stuur, het bedieningspaneel, de typemachine, de pc, enz. Maar we zitten voor de televisie, een apparaat dat we niet actief beroeren.

En het beeldscherm? Dat is een twijfelgeval, omdat taalgebruikers er verschillende betekenissen aan toekennen. Sommigen spreken over het beeldscherm, maar bedoelen daarmee de computer of tekstverwerker in zijn geheel. Zíj zitten bij voorkeur achter hun beeldscherm. Voor anderen is het beeldscherm van de computer niet meer dan een projectiescherm, vergelijkbaar met de tv. Deze mensen nemen plaats achter hun pc en zitten daarbij dan voor hun beeldscherm.

● Onder andere(n)

? Wij hebben een discussie over de uitdrukking onder andere: volgens mij moet daar een n achter als verwezen wordt naar personen, maar mijn collega beweert dat de uitdrukking onveranderlijk is. Wie van ons heeft gelijk?

! U hebt gelijk. Net als bij woorden als beide(n), alle(n) of enige(n) komt er een n achter onder andere als we verwijzen naar personen. Dus:

1 Aan dit boek werkten onder anderen Jan Stuurs en Michael Levi mee. Zonder n verwijst de uitdrukking naar zaken:

2 Annabel bracht onder andere salades en een toetje mee.

Tegen deze regel wordt veelvuldig gezondigd. Dat komt waarschijnlijk doordat de uitdrukking heel vaak wordt afgekort: uit de letters o.a. valt niet op te maken of de a staat voor andere of anderen. Bovendien wordt de n in de uitspraak meestal ingeslikt.