Onze Taal. Jaargang 62

Prijs voor welsprekendheid naar Van Mierlo

Redactie Onze Taal

Een grote verrassing was het niet. Als er iemand in aanmerking moest komen voor de Thorbecke-prijs voor politieke welsprekendheid, dan zou het toch wel Hans van Mierlo zijn: de oude rot in het vak met de Shakespeare-citaten, de smijdige en beeldende stijl. De man ook met hoorbaar en zichtbaar plezier in woorden. En inderdaad, met voorbijgaan aan Bolkestein, Lubbers, Brinkman (zijn geavanceerde microfoontechniek ten spijt) en Wöltgens is op 15 december deze nieuwe wisselprijs uitgereikt aan de leider van D66.

Met de bronzen replica van het standbeeld van Thorbecke in Zwolle wilde de jury, onder voorzitterschap van D. Dolman, een gekozen volksvertegenwoordiger prijzen die op voorbeeldige wijze de aandacht van zijn toehoorders weet vast te houden door zijn beheersing van de retorica.

Jurylid W.J. Witteveen, hoogleraar encyclopedie der rechtswetenschap, trad op als feestredenaar. Wij drukken hier een klein onderdeel van zijn toespraak af.

De retoriek van de omkering

‘Iedereen kent Van Mierlo als iemand met uitstraling, een prettige stem, een oprechte blik. Dat heeft hij al mee nog voor hij zijn ideeën heeft uitgelegd. Opvallend is ook dat hij zijn invloed heeft door zijn analytisch vermogen. Van Mierlo praat vaak als onafhankelijk waarnemer over het politieke bedrijf, wat prettig is voor publiek en pers, en weet door die reflectieve afstandelijkheid ook het debat zelf naar zich toe te trekken. Daarbij kiest hij vaak de aanval, de constructies van de tegenpartij omkerend. Een aanval op Van den Broek zet hij - alweer - met een grapje in; hij noemt een toespraak van Van den Broek zijn “mother of all speeches” in een verwijzing naar de “moeder van alle oorlogen” waar Saddam Hoessein zonder succes aan begon. (Later pakt hij zo ook Lubbers aan, die een rede gehouden heeft die de “grandmother of all speeches” komt te heten.) Van den Broek bepleit het voortzetten van het Nederlandse buitenlandse beleid. “Europa zal én Europees én atlantisch zijn, of het zal niet zijn.” Van den Broek gebruikt het beeld van de spagaat, een dansfiguur die bewondering afdwingt, juist omdat je iedere keer denkt: als dat maar goed gaat. Nu komt de omkering: “Maar het beeld is onthutsend goed vanwege de totale immobiliteit die de spagaathouding kenmerkt, nadat zij eenmaal met succes is aangenomen.” De suggestie is duidelijk: als de wereld in verandering is, is immobiliteit geen goede zaak. Zo'n manoeuvre heeft zeker ook de functie de luisteraar aangenaam bezig te houden. Dat schept het klimaat voor een serieuze uiteenzetting over een complex probleem, zonder jargon en mét een grote analytische precisie.’