Modieuze ballast
René Appel - taalkundige, Amsterdam
Taal is in veel opzichten overdadig. Zo wordt in het Nederlands het meervoud vaak twee keer uitgedrukt, bijvoorbeeld door middel van een telwoord en door een meervoudsuitgang bij het zelfstandig naamwoord: twee boeken, veel tafels. Een uitzondering vormen aanduidingen voor geld, gewicht, afstand, enzovoort: vijf gulden, drie kilo.
Waarom wordt bepaalde informatie twee keer onder woorden gebracht? Vermoedelijk om de hoorder te helpen, om te bewerkstelligen dat de boodschap beter overkomt.
Maar er is ook een ander soort overdadigheid, die ik modieuze redundantie zou willen noemen: er worden woorden of korte uitdrukkingen ingevoegd die in feite betekenisloos zijn. Ze dragen niet bij aan de betekenis van de zin, ze hebben geen betekeniswaarde. Enkele jaren geleden schreef Remco Campert een column waarin hij het verschijnsel ‘hartstikke bedankt’ aan de kaak stelde. Te pas en te onpas, bijvoorbeeld wanneer je als klant in een winkel met (inderdaad) gepast geld betaalt, word je ‘hartstikke bedankt’. Ik hoorde een quizmaster onlangs tegen alle deelnemers ‘zeer bedankt’ zeggen, nadat ze weer een rondje vragen achter de rug hadden. Hartstikke en zeer zijn hier betekenisloos geworden.
Hier volgen nog enkele voorbeelden.
Samen. We moeten hier samen een oplossing voor zien te vinden (vooral gebruikt in ‘teamoverleg’ in de zachte sector, om een personeelsprobleem te lijf te gaan; samen moet dan vermoedelijk saamhorigheid suggereren).
Met elkaar. We spreken met elkaar af dat dit punt op de volgende vergadering terugkomt (zie onder samen).
Nadrukkelijk. We zijn nadrukkelijk bezig nieuw beleid te voeren (nadrukkelijk zit in dezelfde hoek als hartstikke en zeer; de spreker wil misschien aangeven dat er niet zomaar een beetje wordt aangerotzooid, dat het nieuwe beleid een serieuze zaak is).
Bewust. We hebben bewust gekozen voor een nieuwe aanpak. Wat wilde u anders? Onbewust kiezen?
Gericht. Dit is een methode voor gerichte hulp aan kinderen met rekenachterstanden (vreemd genoeg wordt steeds vaker expliciet gezegd dat iets gericht is, alsof er anders zou worden verondersteld dat het maar in het wilde weg, ongericht en dus onnadenkend gebeurt).
Positief. Alle leden van het team zullen positief bij deze nieuwe ontwikkeling worden betrokken. (Proef op de som: laat positief weg, en er staat precies hetzelfde.)
Het laatste woord geeft al aan waarvoor bijna al deze redundantia bedoeld zijn: om positief over te komen, om een sfeer van solidariteit en van serieus werken te scheppen. Dat impliceert dat ze niet echt betekenisloos zijn. Ze ‘kleuren’ de zin en maken zo de houding of de instelling van de spreker/schrijver duidelijk, die daar overigens ook op een andere manier uiting aan zou kunnen geven. Dan zouden we ook niet worden geconfronteerd met zinnen als: ‘We zijn bewust met elkaar bezig gericht nieuw beleid te implementeren.’ Als ik zoiets hoor, kost het me moeite om niet te reageren met een welgemeend ‘Hartstikke bedankt!’
Auteursrechtelijk beschermd