Onze Taal. Jaargang 62

[p. 20]

Rara, wie schreef dat?
Vorm contra inhoud

F. Jansen

Herinnert u zich nog Augustijn? Augustijn was eind 1991 het bekendste huisdier van Nederland, toen zijn baasje, staatssecretaris Kosto, direct na de Rara-aanslag op zijn privé-woning, hem troostend in zijn armen sloot. Alles was nog redelijk goed afgelopen, behalve voor de politie, die het nog steeds niet gelukt is om de leden van de ‘Radikale Anti-Racistiese Aktie’ voor het gerecht te slepen.

Wie zijn die Rara-leden? Helemaal onzichtbaar zijn zij niet, want ze maakten zich tweemaal schriftelijk bekend. Eerst in een ‘zelfinterview’ (dat is een vraaggesprek waarin de geïnterviewde zelf de vragen stelt, waarop hij vervolgens antwoord geeft), dat in het blad Konfrontatie van juni 1991 werd opgenomen. De tweede keer in een ‘Kommunikee’ dat de groep vlak na de aanslagen in november 1991 verspreidde. Deze documenten geven een beeld van het gedachtengoed van de actiegroep. Bovendien kan een vergelijking van beide documenten antwoord geven op de vraag hoe consistent Rara in zijn publikaties is. In het bijzonder kan men zich afvragen of de pennevoerder van het ‘kommunikee’ dezelfde is als die van het zelfinterview.

● Inhoudsanalyse

Deze vragen zijn een kolfje naar de hand van Nijmeegse polemologen, die in 1992 De redenering achter de bom publiceerden. Een groot deel van dat boekje is gewijd aan een inhoudsanalyse van zelfinterview en kommunikee. Een inhoudsanalyse gaat als volgt. Eerst noteert de onderzoeker over welke ‘objecten’ (personen, organisaties en zaken) in de tekst een uitspraak wordt gedaan. Vervolgens herschrijft hij de zinnen in het document die over deze objecten gaan, in zogeheten kernzinnen. Zin 1 bestaat bijvoorbeeld uit de kernzinnen a, b en c:

1	Het Rara-kommunikee wordt door het kabinet terecht als waanzinnig betiteld
1a	Het kabinet betitelt het Rara-kommunikee als waanzinnig
1b	Rara geeft een waanzinnig kommunikee
1c	Het kabinet maakte de opmerking terecht

De volgende stap is: vastleggen welke relaties de kernzinnen leggen tussen de objecten. Zo geeft 1a een relatie weer tussen kabinet en Rara. De andere twee kernzinnen drukken vooral uit hoe de schrijver zich verhoudt tot Rara. Ook kan men per relatie onderzoeken hoe stellig de schrijver zich uitdrukt. Alle gegevens over de relaties bij elkaar genomen, geven een nauwkeurige indruk van de opinies van een schrijver en de mate van stelligheid waarmee hij die verkondigt.

Hoewel de resultaten van de inhoudsanalyses van het zelfinterview en het kommunikee op detailpunten verschillen, blijkt dat beide teksten heel goed uit de pen van een en dezelfde schrijver gevloeid kunnen zijn: een tobberige intellectueel, met een nogal boertig gevoel voor humor.

● Spelfouten

Na die geleerde inhoudsanalyses komt een verrassend lange voetnoot van de redacteur van de serie waarin De redenering achter de bom verschenen is. Die geeft juist argumenten waarom de twee documenten van verschillende schrijvers afkomstig zijn. Het opmerkelijke is dat zijn argumenten niets met de inhoud, maar alles met vorm en taalgebruik te maken hebben. Ten eerste wijst hij erop dat het zelfinterview op computerschijf aangeleverd werd, en het kommunikee op een ouderwetse schrijfmachine werd getikt. Ten tweede staan in het zelfinterview spelfouten van het type je vind, die in het kommunikee ontbreken. Ten derde is het zelfinterview geschreven in de spelling die eens met progressiviteit werd geassocieerd, bijvoorbeeld: analyties. In het kommunikee wordt alleen de titel zelf progressief gespeld.

De vraag is nu: waar moeten we de meeste waarde aan hechten? Aan de ene kant vind ik het tamelijk logisch dat de inhoudsanalyses zo overeenkomen. Wie een andere kijk op de wereld heeft, gaat niet bij zo'n actiegroep. Aan de andere kant zijn

[p. 21]

‘De meeste mensen zijn er zich niet van bewust dat ze bijzondere zinsconstructies gebruiken’

juist fouten en andere afwijkingen van de voorkeurspelling buitengewoon oppervlakkige taalverschijnselen. Ik kan me goed voorstellen dat de schrijver van het ene document zulke fouten er in een laatste correctieronde nog net uitgehaald heeft, maar daar bij het andere document geen tijd voor had.

● Alternatief: stijlanalyse

Een van de aardige eigenschappen van de bundel is dat de beide Rara-documenten integraal in de bijlagen staan. De lezer kan dus zelf mee gaan speuren. Daarbij viel mij iets heel anders op. In het interview vinden we:

Onze werkwijze brengt nu eenmaal een bepaalde voorbereidingstijd met zich mee. Tijd die de ontwikkelingen tijdens de Golfoorlog ons niet gaf. (blz. 72)

In het kommunikee:

Het blijkt de ideale manier om de aandacht van verkiezingsbeloften van de CDU af te leiden. Beloftes die van de hereniging niet het beloofde paradijs op aarde maakte. (blz. 78)

De twee laatste zinnen vertonen twee opvallende overeenkomsten. Ten eerste bestaan ze uit een zelfstandig naamwoord, tijd respectievelijk beloftes, waaraan een bijvoeglijke bijzin geplakt wordt. Zulke elliptische zinnen zijn in het Nederlands wel mogelijk, maar ze brengen een dramatisch effect teweeg: er komt een onheilspellende nadruk te liggen op het ‘losse’ zelfstandig naamwoord. De tweede overeenkomst is dat beide zinnen een fout tegen de grammatica bevatten. De tijd kan geen ontwikkelingen geven, en het paradijs geen beloftes maken. Het is natuurlijk omgekeerd: de ontwikkelingen gaven ons geen tijd, en de beloftes maakten geen paradijs van Duitsland. In geleerde termen: de Rara-schrijver maakt discongruenties: hij laat het werkwoord met het lijdend voorwerp overeenstemmen en niet met het onderwerp.

Zijn deze twee overeenkomsten nu een doorslaggevend bewijs voor een identieke pennevoerder? In geen geval. De overeenkomsten zouden alleen bewijskracht hebben als andere schrijvers van het (semi-)academische type geen elliptische zinnen en fouten tegen de grammatica zouden maken. En die maken ze wel. Het is volgens mij wel de moeite waard om de stijl van beide documenten eens echt grondig te analyseren. En daarmee bedoel ik niet zozeer spelling-eigenaardigheden, en ook niet de woordkeus. Dat zijn immers taalverschijnselen die makkelijk geïmiteerd of vermeden kunnen worden. Ik heb wel het oog op de aanwezigheid van bijzondere zinsconstructies, vooral omdat de meeste schrijvers zich er niet van bewust zijn dat ze die gebruiken.

L. Wecke en F. Wester (red.), 1992, De redenering achter de bom. Een inhouds-analyse van twee Rara-documenten. Cahier 53 van het Studiecentrum voor Vredesvraagstukken. KU Nijmegen.