Onze Taal. Jaargang 62

[p. 13]

Van Hilvo-turbo tot taalverval
De NRC-taaldag

Peter Burger

‘Ronflonflon, Forza, Ziggurat, Jiskefet. De radiobode lijkt wel een Polynesisch kookboek’, verzuchtte Jan Kuitenbrouwer op de toogdag van taalliefhebbers die NRC Handelsblad organiseerde. Rare talen en vreemde talen: over zalvend sociojargon en onbegrijpelijke vaktaal.

Vertalen, dat is wat natuurkundigen moeten leren. Hun plannen en resultaten in begrijpelijke woorden presenteren aan studenten, aan collega's uit verwante vakgebieden, en vooral aan de subsidiegever. ‘Subsidieaanvragen voor NWO worden nu in wetenschappelijk Engels geschreven, zodat ze beoordeeld kunnen worden door vakgenoten, terwijl juist dit het moment is waarop het parlement moet kunnen zeggen of een onderzoek wel een miljoen waard is. Natuurkundigen moeten gedwongen worden hun abracadabra te vertalen, omdat hun werk anders ontaardt in maatschappijvreemde moderne rederijkerij. Als dit niet gebeurt, is het ook slecht voor ons vak: een wetenschap van ingewijden die elkaar toemompelen, zal wegkwijnen en verstenen.’

Dat zei Frans Saris, directeur van het Instituut voor Atoom- en Molecuulfysica, op de taaldag van NRC Handelsblad, die op 28 november werd gehouden in de universiteitsgebouwen van de Amsterdamse Oudemanhuispoort. Onder de noemer ‘Rare Talen en Vreemde Talen’ hoorden ruim 650 NRC-lezers lezingen aan over vaktaal en jargon; 350 van hen namen deel aan werkgroepen waarin hun inzendingen op de poëzievertaalwedstrijd van de krant werden besproken. NRC Handelsblad hoopt van deze dag een jaarlijks terugkerend taalevenement te maken.

● Gejeremieer

Na Hugo Brandt Corstius' betoog over ironie, sprak advocaat Mout over de moeilijkheden van definities in de taal van de wet. De causerie van Van Dale-redacteur Hans Heestermans ging over connaisseurs, in het bijzonder die van taal. Heestermans onderscheidde drie typen (‘En alle drie zijn geabonneerd op Onze Taal.’): de genieter, de bezorgde en de betweter, die ook een fanatiek ingezonden-brievenschrijver is.

‘De genieter smult van teksten met als enige klinker de e en van een nieuw scheldwoord als tepeltje taptemelk, een variatie op lulletje rozewater. Hij kent de obscuurste uitdrukkingen en brengt die ook graag te pas, niet om te epateren, maar om de schoonheid van de taal te verhogen.’

De bezorgde daarentegen wanhoopt over de verloedering van de taal. Hij heet bijvoorbeeld W.F. Hermans en klaagt over de uitdrukking ‘zijn twijfels hebben’. Hoeveel twijfels precies, wil Hermans weten, twee, twintig? De dichteres Elly de Waard is ervan overtuigd dat het Nederlands achteruitgaat omdat niemand de geslachten van de zelfstandige naamwoorden meer kent. Voor zulke bezorgden bewaart Heestermans een verzameling gejeremieer over taalverval vanaf de zestiende eeuw, een eindeloze herhaling van telkens dezelfde klachten. De geslachtsregels waren in de Gouden Eeuw al een probleem: Hooft liet zelfs binnen één regel een woord mannelijk en vrouwelijk zijn.

Het derde type, de betweter, is nauwelijks een liefhebber te noemen. Hij krijgt bij woorden die afwijken van wat hij op school heeft geleerd een waas voor ogen en grijpt de pen om te klagen bij Van Dale. ‘Ondertussen, dat is toch een contaminatie van onderwijl en intussen, dat mag u toch niet opnemen in uw woordenboek!’ Wanneer Van Dale antwoordt dat het woord al duizend jaar oud is, zegt de betweter mokkend zijn vertrouwen in het woordenboek op.

● Hilvo-turbo

Een bezorgde is ook CDA-kamerlid Frans-Jozef van der Heijden, die zich in november afvroeg of de Taalunie geen maatregelen moet treffen tegen de ‘rammeltaal’ van discjockeys en quizmasters. Zijn naam werd bij de opening van de taaldag aangehaald door adjunct-hoofdredacteur Max van Rooy: ‘Gelukkig moet de Taalunie niets hebben van een verplichte taalscholing voor Jeroen van Inkel en andere discjockeys. Gelukkig, want als ze beter spraken, zouden wij naar ze moeten luisteren. Voor ons taalminnaars geldt: hoe beroerder het taalgebruik, hoe meer vrije tijd.’

Jan Kuitenbrouwer, die als dagsluiter optrad met een voorproefje uit zijn nieuwe boek Neo Turbo, deed de klacht van Van der Heijden af met: ‘Maffia klaagt over zakkenrollers.’ Om vervolgens de boutade van Van der Heijden over Hilversum, ‘een van de grootste taalfabrieken van ons land’, nog eens dunnetjes over te doen.

Kuitenbrouwer hekelde de onnadenkendheid van het Hilvo-turbo: ‘En we hebben vanavond weer een paar heel specifieke onderwerpen voor u.’ ‘En dan nu: knutselen met kinderen.’ Hij maakte zich vrolijk over namen van radio- en tv-programma's: ‘De exotische fantasienaam: Ronflonflon, Forza, Ziggurat, Jiskefet. De radiobode lijkt wel een Polynesisch kookboek.’ Hij spotte met het bodemloze begrip van Henk Mochel in Rondom 10, waarin ‘zelfs de inbreker zich uitdrukt in het zalvende sociospraakje. “Dat koevoetje geeft je toch een stukje zekerheid.”’ En hij imiteerde het brouwen van de ‘oraal gehandicapte’ journaallezer Gijs Wanders (‘de OV-jaawrkaawrt’).

Hans Heestermans kan weer wat materiaal uit de jaren negentig van de twintigste eeuw toevoegen aan zijn verzameling klachten over taalverloedering.

Een bundel met de teksten van de lezingen is te bestellen door f 17,50 over te maken op girorekening 4265902 van het Genootschap Onze Taal in Den Haag o.v.v. ‘Rare Talen en Vreemde Talen’. Het boek verschijnt eind januari, en is niet te koop in de boekhandel.