De gezongen apotheek
Jacques Klöters
De oorwurm
Vanmorgen werd ik wakker met een moeilijk melodietje in m'n hoofd:
Tadadoe tadadoe tedadadoe tedadatadadoe tadadoe Puttin' on the Ritz.
Irving Berlin schreef het in 1929 voor een film. Ik dacht altijd dat het eenvoudige tekstfragmenten waren die in je hoofd bleven hangen, maar in dit geval is het een ingewikkeld muzikaal motief dat eindigt met de woorden: Puttin' on the Ritz. Ik weet niet eens wat de titel betekent. Nu ik erover nadenk, in Something van George Harrison zit ook zo'n raar moment:
Don't want to leave her now, you know I believe and how tadada da da da,
een gitaarfiguurtje dat nooit meer uit ons hoofd zal gaan. Zou je krankzinnig kunnen worden van een lied dat maar niet uit je hoofd gaat? Nog mazzel dat Puttin' on the Ritz een aardig geval is, maar stel je voor dat ik almaar
En we drinke, drinke, drinke, totteme zinke, zinke, zinke
blijf horen. Of iets slepends zonder eind:
Als de klok van Arnemuiden...
Wijlen Jaap van Praag, die dit lied groot maakte, werd eens benaderd door een heemschutter die zei dat er in Arnemuiden helemaal geen klok was. Van Praag antwoordde ‘Ja, maar ik zing ook: áls de klok van Arnemuiden’. Al dit soort leuke anekdotes kunnen Puttin' on the Ritz niet uit m'n hoofd doen verdwijnen. De Duitsers noemen zo'n lied treffend een Ohrwurm. In de Amerikaanse hitfabrieken is dit onderdeel het belangrijkste van het lied. You gotta hook? zeggen ze. Ze bedoelen met ‘hook’ dat onderdeel van een lied dat je aandacht grijpt en dat in je herinnering vast blijft haken. Puttin' on the Ritz en Something hebben een instrumentale ‘hook’. In de huidige popmuziek is men ver afgeraakt van de melodie; het gaat er ook vaak niet meer om aardige akkoord-opeenvolgingen, maar om de ‘groove’; het ritme van het stuk is het belangrijkste geworden. De muziek verlaat ongaarne de computer, en de ‘hook’ blijkt vaak een geluidseffect van de synthesizer te zijn. Een mooi voorbeeld van hoe een geluidseffect de ‘hook’, het verkoopargument van een lied werd, is het Smurfenlied van Vader Abraham, waarin elke tweede regel met elektronisch vervormde stemmetjes gezongen werd. (Sorry hoor, dat ik deze verschrikkelijke gebeurtenis nog even ophaal.) Parodieën op liederen parodiëren altijd de ‘hook’.
Er is dus de instrumentale en de elektronische ‘hook’, maar het kan ook anders. In de meeste gevallen is er een tekstregel plus muziek die je gehoorgang inkruipt, zich nestelt in je slakkehuis en je treitert met het gehamer op je aanbeeld. Puttin' on the Ritz. Het spreekt vanzelf dat de maker van een lied z'n ‘hook’ op de gunstigste plaats zet: meestal de eerste regel van het refrein of meteen aan de kop van het lied. Daar zit hem de kneep, in de titel. Er zijn nogal wat Nederlandse hits die hun populariteit te danken hebben aan een voornaam. Ik hoorde laatst vijftig besnorde, kaalgeschoren mannen gekleed in spijkerbroek en houthakkershemd, in een nichtenkroeg het lied Maaaanuela zingen. En Herman Pieter de Boer dichtte
Annabel, het wordt niets zonder jou, Annabel.
Hij heeft in de reclame gezeten en weet wat een slagzin is.
Een ‘jingle’ is een muzikale slagzin waarin het enige wat telt, is dat de boodschap onmiddellijk overkomt en blijft hangen. Er zijn nogal wat titels in de Nederlandse populaire muziek die lijken op advertentie-slogans. Het opschrijven van de woorden roept ogenblikkelijk de muziek en zelfs ook de uitvoering op:
Breng die rozen naar Sandra!
commandeerde Ronnie Tober terwijl hij een agent met zijn bloed bedreigde.
Koffie! Koffie! Lekker bakkie koffie! zong Rita Corita terwijl de koffiefabrikanten zich verheugd in de versgebrande handen wreven.
Glaasje op? Laat je rijden!
lijkt in opdracht geschreven en heeft het praktische dat
Ach vaderlief toe drink niet meer
ontbeert. Herkent u de uitroep voor hurrr!? Het is de bronstkreet uit De Wilde Boerndochtere van Ivan Heylen. Men vist ook wel met andere haakjes. Waarheen, waarvoor? is een existentiële hook.
Daar mag je alleen maar naar kijken, maar aankomen niet
is een pedagogische en
Huilen is voor jou te laat
is een hook die populair is als justitiële correctie. En in de afdeling curiosa liggen de speciale effecten zoals de hook tussen haakjes:
Ik sta op wacht (zonder hemd, zonder broek).
De kostbaarste en zeldzaamste hook is geen fragment maar het hele lied. Meestal bevat het dan een verhaal dat je niet loslaat. Het hondje van Dirkie. Ketelbinkie. De gezusters Karamazov. Puttin' on the Ritz. Shit!
Auteursrechtelijk beschermd