Onze Taal. Jaargang 59

[p. 229]

Informaticatermen: hoe moet het heten? (4)
Programmatuur

Cees Kleinveld - voorzitter subcommissie Nederlandstalige informatica-terminologie NNI/BIN

Een computer doet niets zonder programma. Zelfs een computer die juist van de lopende band komt, heeft al wat programmatuur in zich, al is het alleen maar een programma om de toetsen van het toetsenbord uit elkaar te houden. Dergelijke elementaire kennis wordt doorgaans opgeslagen in een uitleesgeheugen: een geheugen dat normaliter alleen maar gelezen kan worden. Dit type geheugen wordt, ook in het Nederlands, aangeduid met de Engelse afkorting ROM, van Read-Only Memory.

Deze basiskennis van de computer behoort tot de systeemprogrammatuur (‘system software’). Systeemprogrammatuur omvat eigenlijk alle programmatuur die de eindgebruiker niet bij zijn werk nodig heeft, zoals bijvoorbeeld het besturingssysteem (‘operating system’) of de compileerprogramma's (‘compilers’).

Toepassingsprogrammatuur

Een toepassing (‘application’) bestaat uit programmatuur die gemaakt is om een bepaald probleem op te lossen, of daarbij te helpen. Een safelokettenadministratie valt daaronder, maar ook een tekstverwerker of een rekenblad. Wat programmeurs zelf nodig hebben bij hun arbeid valt buiten de toepassingen.

Steeds meer worden er speciale toepassingen ontwikkeld om mee te leren: de ‘courseware’, tegenwoordig de cursusprogrammatuur. Aanvankelijk was de vertaling educatieve programmatuur voorgesteld, maar deze omschrijving is afgewezen omdat ‘courseware’ niet per se educatief behoeft te zijn. Daarin zijn wel hele opleidingen beschikbaar. Eenvoudiger van opzet zijn programma's die dienen om te leren omgaan met een bepaalde toepassing. Een uitleg- en oefengedeelte bij een tekstverwerker bijvoorbeeld. In het Engels heet zoiets een ‘tutorial’, in het Nederlands een leerprogramma.

Een categorie programmatuur die ik apart wil vermelden, is de hulpprogrammatuur. In het Engels de ‘utilities’ of de ‘tools’; dit is het handige gereedschap voor de ervaren gebruiker of programmeur die meer met zijn computer wil doen dan met een doorsnee-toepassing mogelijk is.

Hoe verspreid?

Programmatuur wordt op verschillende manieren aan de man gebracht. De voor de klant meest aantrekkelijke is de ‘freeware’, de gratis programmatuur. Deze programmatuur wordt door een leverancier gratis ter beschikking gesteld, meestal aan zijn vaste klanten. Het auteursrecht behoort toe aan de leverancier. Eveneens gratis is de openbare programmatuur, de ‘public domain software’. Op deze programma's rust meestal geen auteursrecht: ze mogen van de makers vrijelijk worden gekopieerd. Minder vrijblijvend is de promotieprogrammatuur, de ‘shareware’. Het auteursrecht hiervan berust bij de makers. Hun bedoeling is dat de programmatuur zoveel mogelijk wordt gekopieerd, maar dat gebruikers ervoor betalen als ze die echt gaan gebruiken. Verspreiding van openbare en promotieprogrammatuur geschiedt vaak via ‘bulletin board systems’, de (elektronische)prikborden.

Vertaalproblemen

Het ‘operating system’ is in de Woordenlijst informatica van 1984 nog met bedrijfssysteem vertaald. Dat woord is inmiddels in onbruik geraakt; de keuze is nu gevallen op besturingssysteem. Dat is een betere term: een besturingssysteem bestuurt (‘controls’) de uitvoering van programma's. Voor ‘application’ is applicatie voorgesteld. Toepassing is echter een ingeburgerde term en is bovendien Nederlands. Sommige samenstellingen met toepassing kunnen in het begin wat onwennig klinken, zoals toepassingprogrammeur of toepassingbeheerder.

Voor ‘spreadsheet’ is rekenblad gekozen boven de Engelse term. Waar onduidelijkheden ontstaan, kan eventueel worden gesproken van een elektronisch rekenblad.

‘Text processors’ en ‘word processors’ zijn allemaal tekstverwerkers geworden, en dito ‘processing’ dus tekstverwerking. Deze term is te ingeburgerd om hem nog door iets anders te vervangen. Taalkundig gezien is verwerking niet juist. De tekst wordt niet verwerkt: hij blijft gewoon bestaan. Bewerking zou beter zijn, maar is toch ook niet helemaal geschikt. Bij een tekstbewerker denk je eerder aan een persoon dan aan een programma.

Hieronder volgt een opsomming van gebruikte termen uit de normlijst. Ik noem alleen de termen die nog niet opgenomen werden in de verzamellijstjes aan het einde van eerdere afleveringen van deze rubriek.

ENGELS	NEDERLANDS
application	toepassing
application	toepassingsprogramma
application software	toepassingsprogrammatuur
bulletin board	prikbord
courseware	cursusprogrammatuur
data processing	gegevensverwerking
end user	eindgebruiker
firmware	ingebouwde programmatuur
freeware	gratis programmatuur
hardware	apparatuur
operating system	besturingssysteem
public domain	openbare
software	programmatuur
read-only	uitlees-
Read-Only
Memory (ROM)	ROM-geheugen
shareware	promotieprogrammatuur
software	programmatuur
spreadsheet (program)	rekenblad
store	opslaan
system software	systeemprogrammatuur
text (word) processing	tekstverwerking
text (word) processor	tekstverwerker
tutorial	leerprogramma
utility program, tool	hulpprogramma