Onze Taal. Jaargang 59

[p. 221]

[Nummer 12]

[p. 222]

Wat betekent ‘redigeren’?
‘Lees maar, er staat niet wat er stond’

Dr. A. Sassen - emeritus-hoogleraar Nederlandse taalkunde

De brievenrubriek van NRC Handelsblad gaat nu en dan vergezeld van een begeleidend tekstje waarin de redactie er onder meer op wijst dat zij zich het recht voorbehoudt ingezonden brieven te weigeren dan wel te redigeren of in te korten. In plaats van redigeren stond er tot eind 1988 bewerken. Tegen het gebruik van het woord bewerken in de gegeven context heb ik indertijd aan het adres van de redactie bezwaar gemaakt. Ik meende dat een redactie, ook die van een kranterubriek waarin ingezonden brieven worden opgenomen, niet het recht heeft die brieven vóór publikatie te bewerken in de zin die daar in het gegeven verband aan moet worden toegekend: zodanig veranderen dat ze meer in overeenstemming zijn met wat de bewerker vindt dat er wel en niet moet staan, een vrijheid die zich kan beperken tot het verbeteren van een typefout maar ook heel goed een zodanige wijziging kan omvatten dat de schrijver zijn brief niet of nauwelijks herkent: er staat niet wat hij geschreven had.

Eisen van goed Nederlands?

De redactie van NRC Handelsblad was het met deze zienswijze niet eens: bewerken, als journalistiek begrip, is in haar ogen een onschuldige, zij het vaak noodzakelijke bezigheid: de tekst van de brief qua spelling, grammatica, formulering, woordkeus ‘in overeenstemming brengen met de eisen van goed Nederlands’. Niettemin is, als gezegd, het woord bewerken in het bedoelde tekstje vervangen door redigeren, naar mag worden aangenomen omdat de redactie meent dat dit woord beter dan bewerken uitdrukt dat de bedoelde behandeling beperkt blijft tot onschuldige aanpassingen aan ‘de eisen van goed Nederlands’.

Naar mijn mening is dit een onjuiste opvatting van de betekenis van de woordgroep een brief redigeren. Het woord redigeren betekent (Van Dale): ‘in behoorlijke vorm (wat betreft stijl, grammatica, structuur) op schrift onder woorden brengen, in elkaar zetten’. Een van de voorbeelden van Van Dale is een wet redigeren. Een brief redigeren wil dus zeggen: het hoe (de redactie) vaststellen van wat je zeggen wilt (de gegeven inhoud) in de vorm van een brief. Het is dus duidelijk dat je een bestaande brief niet kunt redigeren. Wel kun je die, net als bijvoorbeeld een wetsartikel (voorbeeld van Van Dale) opnieuw redigeren, ‘een nieuwe vorm geven’. Is dit wat de redactie van de brievenrubriek van NRC Handelsblad feitelijk bedoelt?

De vraag is dan: wat valt er onder vorm en wat (per se) niet? Wat houdt ‘een wetsartikel opnieuw redigeren’ precies in? Verandert er dan alleen iets aan de stijl, de grammatica, de structuur (is?), dat wil zeggen, zeg je precies hetzelfde ‘in andere woorden’ of houdt het méér in?

Waanwijze redacties

Zijn de vorm waarvan Van Dale spreekt en de inhoud, van brieven, wetsartikelen, van teksten überhaupt, scherp en ondubbelzinnig van elkaar te (onder)scheiden? Over het herredigeren van wetsartikelen kan een rechtskundige lezer misschien eens zijn licht laten schijnen. Wat de brievenrubriek van NRC Handelsblad aangaat, weet ik inmiddels uit ervaring waar het voorbehouden recht van redigeren soms op neerkomt: niet alleen maar evidente fouten in spelling en taalgebruik van op dit punt onmiskenbaar falende briefschrijvers corrigeren, maar wel degelijk bewerken in de door mij gewraakte zin: door toevoeging, vervanging en weglating veranderingen aanbrengen die de redactie in haar (waan)wijsheid voor verbeteringen houdt, zodat er uiteindelijk staat wat zij vindt dat er wel en niet moet staan, en er vervolgens met de naam van de misleide briefschrijver eronder maar zonder diens instemming een tekst gepubliceerd wordt die hij niet geschreven heeft. De redactie van een tijdschrift die zo handelt, zou binnen de kortste keren zonder kopij komen te zitten; die van een krant kan het zich blijkbaar straffeloos permitteren!