Onze Taal. Jaargang 59

[p. 209]

Elektronische post

Brieven op papier hebben er een concurrent bij gekregen: elektronische post, die van beeldscherm naar beeldscherm wordt verstuurd. Hieronder doen twee auteurs verslag van hun ervaringen met dit nieuwe medium. Henk Boeke schrijft over het tweeslachtige karakter van ‘E-mail’: tussen brief en telefoongesprek. Lydia Rood benadrukt de intimiteit die mogelijk gemaakt wordt door de vluchtigheid van beeldschermteksten.

‘E-mail’ brengt nieuwe taal- en stijlvormen
Henk Boeke - publicist/auteur, Amsterdam

‘Ben terug van tussendoortje naar spanje en heb de mail even gehaald (nou even...) Wat ik dus bedoelde is dat al die onzin reakties op dat bericht mijn tel rek aardig opvoert. Lees het doc thuis goed en dan komt een ieder tot de conclusie dat het er 20 zijn niet meer en niet minder... discussie gesloten en de area gaat over tot de order van dag/nacht??’

Dit is een voorbeeld van elektronische post: een brief die van de ene computer naar de andere wordt verzonden. Het is meteen duidelijk dat we hier niet met een gewone papieren brief te maken hebben. Waar komt dat door? Charmante onbeholpenheid. Telegramstijl. Taalfouten, stijlfouten, en gebrekkige interpunctie. Als spreektaal op papier. Veelvuldige verwijzingen naar de bedieningsproblematiek van de gebruikte hardware en software (‘heb de mail even gehaald (nou even...)’). En vooral: een rijkelijk gebruik van afkortingen. Wat is een ‘tel rek’, en hoe kan die opgevoerd worden? In eerste instantie dacht ik dat het om een telraam met hulpmotor ging, maar na wat beter lezen, begreep ik dat de telefoonrekening bedoeld werd. Let ook op het ontbreken van de punten, zowel bij de afkorting ‘doc’ als bij de afkorting ‘tel rek’.

‘Uw chef gaat even lunchen’

Elektronische post is er in verschillende vormen. De schaalgrootte kan variëren van eenregelige berichten die verzonden worden binnen een computer-netwerk op een kantoor (‘bericht aan allen: uw systeembeheerder gaat even lunchen’) tot uitgebreide epistels die de hele wereld rondreizen. In het laatste geval kan het bijvoorbeeld gaan om het concept voor een wetenschappelijk artikel dat door een Nederlandse onderzoeker wordt voorgelegd aan een collega-onderzoeker in Amerika. Op menige universiteit is dit al een echte rage geworden. Een aparte categorie wordt gevormd door het zogenaamde bulletin board: een elektronisch prikbord waar je berichten op kunt achterlaten voor een of meer lezers.

Hoe zou het komen dat de elektronische brief (vaak liefkozend een ‘mailtje’ genoemd, vanwege de Engelse benaming ‘electronic mail’ of kortweg ‘E-mail’) zo onbeholpen oogt? Ik denk dat daar minstens drie oorzaken voor zijn.

Om te beginnen legt de techniek nogal wat beperkingen op. Letters met accenten zijn vaak niet mogelijk, evenmin als de verschillende typografische aandachttrekkers (vet, cursief, onderstreping). Voor dat laatste probleem zoekt men de oplossing bijvoorbeeld in HOOFDLETTERS,!!!uitroeptekens!!! en ***sterretjes***, waardoor je al snel het effect van een kinderbriefje krijgt.

Ten tweede is de bediening van de hardware en de software vaak dermate moeilijk dat de aandacht al snel meer uitgaat naar het tot een goed einde brengen van de verzending dan naar het correct en aantrekkelijk formuleren van de mededeling. Naast allerlei kromme zinnen kom je bijvoorbeeld veel typefouten tegen, ook bij auteurs die in principe een redelijke taalbeheersing bezitten. Bij het laatste soort mensen tref je bijvoorbeeld zinnen van het volgende type aan: ‘Het gebeurd wel eens - oh nee, ik bedoel gebeurt, -’. Wanneer de spelfout in de voorgaande regel op het scherm staat, kún je hem soms niet eens meer verbeteren en ben je genoodzaakt om er achteraf een opmerking over te maken.

Gemengde stijlvormen

Een derde oorzaak voor het primitieve karakter van veel elektronische brieven is de vluchtigheid van het medium. Een elektronische brief druk je meestal niet af op papier, maar je leest hem van het scherm. Daarna kun je hem met één druk op de knop vernietigen, wat inderdaad ook bijna altijd gebeurt. Het gevolg is dat veel auteurs niet zoveel aandacht besteden aan de bestaande normen voor geschreven teksten; er ontstaat al snel een soort telefoongesprek op papier, waarbij je de taal- en spelfouten zou kunnen vergelijken met versprekingen. Bijvoorbeeld:

E-mail steno (verzameld door Bart Mellink, Cyco Automatisering Leiden)
<'-'>	=	boos
<@-@>	=	bloeddoorlopen ogen
(ĩ-ĩ)	=	(ik ben) tevreden gesteld
[x./]	=	kernramp
'/'	=	huilen
(o.o)	=	onschuldig
<O-O>	=	verbaasd
(*.*)	=	tong uitsteken
(î.o)	=	knipoog

[p. 210]

‘De idioterie van het Datacrime virus van 13 oktober 1989 hoef ik niet opnieuw mee te maken. Peter van der Landen en ik zijn wekenlang telefonishc (tot 2 uur 's nachts) belaagd door gekken, sensatiezoekers, journalisten (pardon, herstel, sensatiezoekende journalisten dus) en verontruste gebruikers. De flauwekul die destijds in de krant geschreven stond was toch werkelijk waar buiten alle proporties!’

Van een echt telefoongesprek is echter geen sprake, want de ontvanger kan niet rechtstreeks reageren of corrigerend optreden. Vandaar dat je bijvoorbeeld nogal wat beledigingen aantreft, zoals ‘Jouw hele betoog betitel ik als GELUL VAN EEN KIP ZONDER KOP’. We zien hier trouwens nóg een veelvoorkomend verschijnsel, namelijk het gebruik van twee registers (stijlvormen) in één zin. Betitelen (plechtig) naast gelul (gemeenzaam). Een ander voorbeeld dat ik tegenkwam, was ‘ik ben wel van mening dat je me een beetje afkraakt’ (van mening zijn tegenover afkraken).

De elektronische brief is dus nóch een echte brief nóch een uitgeschreven telefoongesprek. Wat is het dan wel? In ieder geval een wonder van techniek en een bron van vermaak.

Gescheurde lakens op het scherm
Lydia Rood - Amsterdam

goed, ik zal voortaan mijn best doen rucksichtloos te zeggen wat ik denk zonder meteen op voorhand last van mijn geweten te krijgen.

iets heel anders nu.

waarom heb jij harry niet gezoend?

We lezen hier een fragment van een elektronisch briefje, verstuurd over een intern computernetwerk. Interpunctie en spelling zijn intact gelaten. Op dat niveau valt meteen op dat daaraan weinig aandacht is besteed. Alinea's zijn wel aangebracht, misschien juist om het gemis aan leestekens te compenseren.

Inhoudelijk springt de vertrouwelijkheid die de boodschap suggereert in het oog. De veronderstelling lijkt gerechtvaardigd dat dit een deel is van een correspondentie tussen intieme vriend(inn)en. Dat is niet waar. De briefschrijfster werkt op een andere afdeling, heeft andere interesses en leefgewoonten en kent de geadresseerde slechts oppervlakkig.

Slordige intimiteiten

Beide dingen, de slordige presentatie en de grote mate van inhoudelijke intimiteit, kenmerken de informele elektronische post. In de geheugenruimte die de computer op mijn werk voor mij persoonlijk reserveert, heb ik duizenden en duizenden regels E-mail opgeslagen. En in grote lijnen gelden bovengenoemde kenmerken voor de epistels van alle afzenders.

Nog een voorbeeld:

van leren broeken was destijds geen sprake, toch meer de allure van brideshead visited, althans zo stelde ik de zaken in het diepst van mijn gedachten voor. beetje saai dus. geen gescheurde lakens, kapot gebeten kussens, bevlekte plafonds of wat er meer van jouw gading bij zou kunnen zijn.

En:

L. bestaat 25 jaar en wil dat niet met andere jubolaressen vieren want apart met hoogwaardigbekleding en toespraak van hootmoot burgemeester of zo. hij heeft tegen andere jubolo's gezegd dat het apart moet gevierd omdat voor hem ongezellige mensen komen opdraven. ik denk dat ie ook wel een lintje wil.

Mijn theorie is dat de gebrekkige vorm een voorwaarde is voor de vaak compromitterende inhoud; de slechte afwerking veronderstelt vluchtigheid. Zo'n berichtje gooit de ontvanger toch weg; het kan niet tegen je gebruikt worden. Bovendien is voor het bewaren een handeling of zelfs een reeks handelingen nodig. In het geval van een papieren brief is juist een handeling nodig om ervan af te komen. Een brief is gemaakt om te bewaren, wat de overdreven formaliteit ervan meteen verklaart.

Hihi, gnagna

De elektronische boodschap imiteert gesproken taal in het gebrek aan vormelijkheid. Maar de zinnetjes-over-het-scherm zijn nóg persoonlijker dan mondelinge uitwisselingen. En ook dat is niet zo gek: niemand ziet de afzender zweten en blozen bij het intikken, niemand ziet de aarzelingen, het getwijfel en de stommiteiten die met de correctietoets al onzichtbaar zijn gemaakt op het moment dat de boodschap de geadresseerde bereikt (want redigeren is gewoon mogelijk!). En diens reactie wordt de afzender bespaard. Lik op stuk is er niet bij.

Vrijpostigheid baart meer vrijpostigheid. Er ontstaat een klimaat waarin niemand meer opkijkt van de intiemste bekentenissen, de onbeschaamdste roddel, de grofste slijmjurkerij. In de kantoortuin waar ik werk, zie je af en toe een gezicht oplichten in een door en door tevreden grijns. Leuke boodschap gekregen, weet je dan. En rakketakketak, daar flitst al-

[p. 211]

weer een ondoordacht bericht terug. Elektronisch gebabbel verliest het eigenlijk maar op één punt van de persoonlijke omgang, en dat blijkt uit het veelvuldig gebruik van toevoegingen als (grapje), (hihi), (gnagna). Gelach laat zich niet over het scherm versturen. Dus hoe te reageren op het volgende bericht?

ik denk dus ik bemin

ik denk dus ik bemin, maar ze ligt er zo stil bij, en ik denk ze zal toch niet frigide zijn, of dood misschien, maar nee, haar hart klopt.