Onze Taal. Jaargang 59

[p. 184]

Hondekop en Wadloper; treinbenamingen

Ing. L. de Bruijn - Blokker

Treinen spreken tot de verbeelding, en niet alleen tot die van kinderen. Die verbeelding komt tot uiting in een rijk scala van bijnamen voor treinen, van Platluis tot Kerstboom. Zulke bijnamen worden niet zomaar gegeven; meestal slaan ze op een bijzonder vormkenmerk van locomotief of treinstel. Het exclusieve van een nieuwe serie wordt er vaak op kernachtige wijze in tot uiting gebracht.

De Hondekop is misschien wel de bekendste bijnaam. Deze naam staat voor treinstellen die vanaf 1954 zijn gebouwd. De Hondekop rijdt voornamelijk als intercity-trein met twee- of vierwagenstellen. Voor en achter aan de trein zit een cabine voor de machinist. Op het eindstation hoeft er dus niet mee te worden gerangeerd; de machinist loopt gewoon naar de andere kant van de trein.

De Dubbeldekker rijdt sinds 1985 tijdens de spitsuren op de drukste randstadlijnen. Met dezelfde lengte als een ‘gewone’ trein vervoert de dubbeldekker bijna twee keer zoveel reizigers. De dertien rijtuigen zijn genoemd naar bedreigde diersoorten, als Dolfijn, Olifant en Zeehond.

Sprinter, Koploper en Wadloper zijn geen echte bijnamen, maar officiële benamingen van treinstellen, al dan niet verkregen na prijsvragen. De Sprinter rijdt sinds 1975 op lijnen rondom de steden Den Haag, Rotterdam en Amsterdam, en is speciaal ontworpen voor ritten op lijnen met stations die op korte afstand van elkaar liggen. De Sprinter dankt zijn naam aan de mogelijkheid zeer snel op te trekken.

De treinstellen die het gezicht van de NS in de afgelopen jaren hebben verjongd, springen in het oog door hun karakteristieke ‘Boeing-bult’, waarin zich de cabine van de machinist bevindt. Onder de kop van het treinstel kan de reiziger doorlopen naar het volgende stel. Deze serie heet nu officieel Koploper.

De Wadloper rijdt alleen op de zes lijnen zonder bovenleiding in Groningen en Friesland (sinds 1981). Deze wagenstellen rijden slechts op de zogenoemde noordelijke nevenlijnen en dus naar en van de Wadden.

De ‘VIP-Car’ is een luxe dieseltrein die door iedereen kan worden gehuurd, bijvoorbeeld voor een familiefeestje of een bedrijfsuitje. Door de twee uitgebouwde cabines kreeg dit rijtuig de bijnaam Kameel.

Rond 1950 reden in Nederland, vooral in Limburg, veel treinstellen in een lichtblauwe kleur, die dit materiaal de naam Blauwe Engel bezorede. In de jaren zestig werd die trein rood geschilderd, waarop het publiek heel alert reageerde met de bijnaam Rode Duivels.

De vierassige elektrische locomotief van de serie 1100 trekt voornamelijk lichte reizigerstreinen en gemengde goederentreinen. Deze ‘locs’ hebben de naam Botsneus, omdat ze een stevige voorzetneus kregen voor de veiligheid van de machinist. Voor de reconstructie hadden zij de bijnaam ‘dansende Emma’, vanwege de onrustige loop.

Historische namen

De personentreinlocomotief uit 1872 was uitgevoerd met buitenliggende cilinders, vandaar de naam Buitenliggers. Ze kwamen uit Engeland, en daarom werden ze ook wel Grote Engelsen genoemd. De goederentreinlocomotief met drie gekoppelde assen kreeg de naam Driemaster. Bij wijze van contrast werd een volgende serie wel Onderzeeërs genoemd. De locomotieven die de kolentreinen van Luik naar het noorden reden door het heuvelachtige gebied van het zuiden, kregen de naam Bergklimmers. Bij hun verbouwing tot rangeermachines werd hun de naam Strijkijzers toebedacht. In 1880 kwamen de eerste machines die in lichtgroen verschenen, in plaats

[p. 185]

van in het tot dan toe gebruikte mosgroen. Vandaar de naam Grote Groenen. Later kwam er een type machine met een draaistel in plaats van een loopas. Het Engelse woord hiervoor, bogie, op zijn Nederlands uitgesproken, gaf het de bijnaam Bogen. De opvolger ging Jumbo heten; het volgende trage maar buitengewoon sterke type Mastodon of Mammouth.

Voor de kolentreinen in Zuid-Limburg kwam in 1912 de SS 1100.

Deze machines met hun grote cilinders schieten als een bok vooruit. De bijnaam Bokken was dan ook zeer op zijn plaats. In 1921 kwamen de eerste machines met vijf gekoppelde assen, speciaal bedoeld voor de rangeerdienst. Zij duwden zonder doorslaan en zonder stoppen, met minimumsnelheid, de zware kolentreinen van de mijnen over de rangeerheuvel heen, hetgeen hun de bijnaam Heuvelaars bezorgde. Later kwamen de Snellopers. Omdat de eerste machines van deze serie nog de bekende houten machinistenhuizen hadden, werden zij ook wel Woonwagens genoemd. De dienstdoende machinist was een Woonwagenbewoner. Een opvolger van de Bogen kreeg de niet onaardige naam Jongejuffer in verband met de zeer zorgvuldige behandeling die hij nodig had. De serie locomotieven die in het begin van deze eeuw de grote goederentreinen uit Duitsland reden, had men de sprekende naam Wilde Varkens toebedacht. Een ieder die deze machines indertijd in volle vaart heeft zien rijden, zal de gegeven naam als juist aanvoelen.

Een merkwaardig type was de Engelse ‘saddletank’, die naar de naam Schildpad, Platluis of Meikever luisterde. In 1910 debuteerde een sneltreinlocomotief met een bijzondere bouw. Deze machines gaf men al gauw de bijnaam Zeppelins.

De eerste Zweedse machines, die 's avonds met hun elektrische frontseinen, schijnwerper, en verlichting onder de voetplaat (voor de smering van het mechaniek) straalden van licht, kregen niet ten onrechte de naam Kerstboom. Zeker niet minder geslaagd was de benaming Jeep voor een handige rangeermachine waar men veel mee kon doen; de benaming Fluitketel voor deze locomotieven komt ook wel voor.