Onze Taal. Jaargang 59

[p. 183]

Informaticatermen: hoe moet het heten? (3)

Cees Kleinveld - voorzitter subcommissie Nederlandstalige informatica-terminologie NNI/BIN

In het juli/augustusnummer is uitgelegd hoe programma's en documenten in de computer te vinden zijn: bij de pc gaat dat via de hoofddirectory en de subdirectory's. Dit keer gaat het over de bediening van de computer en van een programma. Voor het gemak wordt in het volgende uitgegaan van een pc. Bij grote computers gaat een en ander in wezen hetzelfde.

Start en opdrachten

Nadat de computer is aangezet, gaat het besturingssysteem aan het werk. Soms is hier een opstartdiskette voor nodig. Tegenwoordig is er meestal een harde schijf beschikbaar waarop de nodige gegevens en programma's staan. Opstarten gaat dan helemaal vanzelf. Na verloop van tijd verschijnt het invoersein (‘prompt’) op het beeldscherm. De plaats waar je iets kunt intoetsen, wordt aangegeven met een (soms knipperend) streepje of blokje: de cursor. Wat je op het toetsenbord intoetst, wordt vanaf die plaats zichtbaar gemaakt. Toets je opdrachten in, dan worden die vervolgens uitgevoerd. Een dergelijke werkwijze heet dan ook opdrachtgestuurd (‘command driven’). Wil je vaak dezelfde opdrachten uitvoeren, dan is het handig om ze samen in een bestand te zetten: het is dan niet nodig om ze elke keer weer opnieuw in te toetsen. Je krijgt dan een opdrachtenbestand.

Deze manier van omgaan met de computer vergt kennis van de opdrachten. Doorgaans moet je zelf bedenken wat je gaat intoetsen.

Menu's

Bij een andere vorm van besturing presenteert de computer een lijst met keuzemogelijkheden. Je kiest een actie die vervolgens wordt geactiveerd. De opdrachten hoef je niet te kennen: die staan al op het scherm. Je moet natuurlijk wel weten wat zo'n opdracht voor gevolgen heeft. De mogelijke acties staan in leesbare tekst of met behulp van kleine tekeningetjes op het scherm. Kiezen doe je via het toetsenbord of met behulp van een muis.

Er zijn verschillende manieren waarop een menu verschijnt. Soms laat de computer ze min of meer op eigen initiatief zien, afhankelijk van de volgorde van de werkzaamheden. Vaak staan alleen hoofdfuncties aangegeven op een regel bovenaan het beeldscherm. Door een hoofdfunctie te kiezen trek je als het ware een menu met bijbehorende keuze als een rolgordijn naar beneden. In het Engels heet dit een ‘pull-down menu’.

Een tweede vorm is het ‘pop-up menu’. Door een toets(combinatie) in te drukken, duikt er op het scherm ineens een menu op. Verder kiezen gaat op dezelfde manier.

Het Nederlands

Wat worden nu de Nederlandse termen? De meeste woorden blijken goede, inmiddels ook ingeburgerde tegenhangers in het Nederlands te hebben.

Het woord ‘menu’ wordt menu. ‘Menu driven’ wordt dan vanzelf menugestuurd. Voor ‘icon’, het plaatje, bestaan twee mogelijkheden: ikoon en pictogram. Om verwarring met de schilderijen te voorkomen, hebben we gekozen voor pictogram. Ook de NS hanteert deze term voor de aanduidingen op de stations. ‘Icon driven’ wordt dan pictogramgestuurd.

‘Cursor’ is onvertaald gebleven: cursor. In de norm van juni 1984 is er een poging gedaan om werkplekwijzer ingang te doen vinden, maar dat woord heeft het gewoon niet gehaald. Iemand heeft onlangs loper voorgesteld; die suggestie zullen we in overweging nemen. Ik vrees echter dat ‘cursor’ al te sterk ingeburgerd is.

Lastiger is de vertaling van ‘prompt’ als zelfstandig naamwoord. De prompt geeft aan dat de computer gereed is om een volgende opdracht te ontvangen. Mogelijkheden zijn dan: actievraag, invoersein, invoersignaal, oproep, oproepsein, prompt, sein en startkreet. Aangezien de computer te kennen geeft dat hij op invoer wacht, is de keus gevallen op invoersein. Samenstellingen met oproep vonden we in dit verband te sterk; de ‘prompt’ noodt meestal niet tot een demonstratie. Om dezelfde reden viel actievraag af. Sein geeft mooi weer wat de computer doet: ‘kijk, hier ben ik’.

Bepaald ingewikkeld zijn pull-down menu en pop-up-menu. Voor pull-down kunnen actiebalk-menu, afrolmenu, jalouzie-menu, rolmenu en uitrolmenu. Pop-up is nog een graadje erger. Woorden die enigszins weergeven wat er gebeurt, zijn: floepmenu, opduikmenu, opspringmenu, plofmenu, plopmenu, pop-op-menu, springmenu en verrasmenu. Er zijn nog meer suggesties gedaan, maar dit is al een aardige bloemlezing. Hier hebben we bij gebrek aan fantasie besloten tot afrolmenu en pop-op-menu. Wie bedenkt iets beters?

Hieronder een lijstje van besproken of genoemde begrippen uit de voorgestelde norm, als aanvulling op de twee eerder gepubliceerde lijstjes.

ENGELS	NEDERLANDS
boot	opstarten
bootable diskette	opstartdiskette
command	opdracht
command driven	opdrachtgestuurd
command file	opdrachtenbestand
command
language	opdrachttaal
control	besturing
control language	besturingstaal
cursor	cursor
data processing	gegevensverwerking
icon	pictogram
icon driven	pictogramgestuurd
menu	menu
menu driven	menugestuurd
mouse	muis
operating system	besturingssysteem
pop-up menu	pop-op menu
prompt	invoersein
pull-down menu	afrolmenu
user	gebruiker