Schoolrijtjes
Pieter Steinz redacteur NRC Handelsblad, Amsterdam
Een paar maanden geleden schreef ik in NRC Handelsblad een artikel over een taalfenomeen dat bij velen een mengeling van nostalgische en soms onaangename herinneringen oproept: schoolrijtjes. Ooit werden ze bij tientallen als leermiddel op de lagere en middelbare school gebruikt, maar tegenwoordig zijn ze, op de Duitse en Latijnse rijtjes na, uit het onderwijs verdwenen.
Iedereen van boven de dertig kent nog wel enkele flarden, al is het maar ‘Bali, Lombok, Soembawa’ (Indische archipel), ‘Hoogezand-Sappemeer’ (topografie van zuidoost-Groningen), ‘Dikkie Dikkie Arnoud’ (graven van Holland), of ‘zijn, worden, schijnen, blijken’ (koppelwerkwoorden). Maar, zo merkte ik tijdens mijn onderzoek, slechts weinigen kunnen hun rijtjes nog vlekkeloos reproduceren. Van de meeste klassieke geheugensteuntjes bestaat nog slechts een flauwe notie. Dat is jammer. Want het opdreunen van rijtjes mag dan niet de meest verantwoorde leermethode zijn geweest, het had wel een zekere charme. De klassieke rijtjes bestonden immers bij de gratie van hun ritme, en het was hun poëtische zeggingskracht die het onthouden stimuleerde.
Het schoolrijtje, kortom, is een vorm van volkspoëzie. Orale poëzie die in onze visueel ingestelde samenleving hard bezig is te verdwijnen. En wel compleet, want er zijn bij mijn weten geen bronnen waarin dit Nederlands cultuurgoed is geboekstaafd.
Gelukkig is het nog niet te laat; ik zou graag de oude rijtjes vollediger inventariseren dan ik in eerste instantie gedaan heb. Omdat het hier orale cultuur betreft, heb ik daar de hulp van anderen voor nodig: onderwijzers, leraren, didactici, of gewoon exscholieren met een goed geheugen die de trotse bewaarders zijn van zeldzame of overbekende rijtjes - in al hun varianten. Misschien zijn er ook mensen die iets weten over de geschiedenis van het schoolrijtje. Hoe, waarom en wanneer kwam het in zwang? Is het een typisch Nederlands verschijnsel, of kent men het ook in het buitenland? En komen er nog wel eens nieuwe rijtjes bij - rijtjes die in de behoefte van deze tijd voorzien?
Als u antwoord kunt geven op een van deze vragen, of in het bezit bent van schoolrijtjes die niet vergeten mogen worden, neemt u dan schriftelijk of telefonisch contact met mij op. Ik ben u bij voorbaat zeer dankbaar.
Pieter Steinz
Sloterkade 90-2
1058 HK Amsterdam
Tel. 020 - 266 966 (op werktijden)
020 - 173 464 (na werktijd)
Auteursrechtelijk beschermd