Onze Taal. Jaargang 59

Nederlands in het Engels

Albert J. Kopmels - Maarheeze

De invloed van het Engels op het Nederlands vervult velen met angst of somberheid. Hoe was de verhouding tussen deze twee talen vroeger? Een van de vragen die zich daarbij opdringt, is: bezit de huidige officiële Engelse taal woorden die oorspronkelijk Nederlands zijn? En zo ja, hoeveel zijn dat er ongeveer, in welke tijd werden ze overgenomen en welke terreinen omvatten ze? Het leek me interessant eens in grove lijnen na te gaan in welke mate de Engelse taal qua woordenschat door het Nederlands bepaald of beïnvloed is.

De juiste gids voor dit beperkte doel meen ik gevonden te hebben in The Concise Oxford Dictionary. Dit gezaghebbende woordenboek van het hedendaagse Engels (in aanzien goed vergelijkbaar met onze Van Dale) biedt de lezer naast de normaal gangbare betekenisverklaring onder andere ook een volledige etymologie van elk opgenomen woord.

Uitgangspunt was het doorsnuffelen van het woordenboek op zoek naar de Du'tjes binnen de etymologische teksten. (Du. staat voor Dutch = Nederlands). Een gevonden vermelding als Du en MDu (= Middelnederlands) betekende steeds weer een verwijzing naar onze taal. Wat direct opviel, waren de vele differentiaties die zijn aangebracht om een huidig Engels woord zo juist mogelijk te typeren wat betreft zijn herkomst.

Zo zijn er: Nederlands, Middelnederlands, waarschijnlijk Nederlands, Middelnederlands/Middelnederduits, misschien Nederlands, etc., in totaal zo'n vijftien categorieën. Deze groepen bij elkaar leverden ruim 800 woorden op die direct of indirect een Nederlandse achtergrond (kunnen) hebben. Een respectabel aantal, mag men wel stellen. Zeker gezien het feit dat vele, nagenoeg puur Nederlandse woorden hierbij niet zijn inbegrepen omdat ze in de Dictionary officieel als Zuidafrikaans worden vermeld. In dit artikel is ervoor gekozen alleen uit drie categorieën een selectie van aansprekende voorbeelden te geven.

De basis voor de gemaakte selectie zijn de drie hoofdgroepen: Engelse woorden ontleend aan het Nederlands van na 1550, de woorden die zijn overgenomen uit het Mnl. (1150-1550), en ten slotte de woorden die zijn ontleend aan de eenheid Mnl./Mnd. De Dictionary maakt het onderscheid tussen de laatste twee groepen zonder verder commentaar. Taalgeleerden nemen veelal aan dat er naast (en gedeeltelijk vóór) het Mnl. een verwantschap was van de taal in onze streken met die in het noorden van Duitsland. Vooral de vroeg-middeleeuwse dialecten van ons huidige Oost-Gelderland, Overijssel, Drenthe en Groningen zouden die verwantschap vertoond hebben, als gevolg van een gemeenschappelijk Saksisch taalverleden. Dit geheel wordt wel aangeduid met de term Middelnederduits. De scheidslijn met het Middelnederlands is niet altijd even helder, maar toch voldoende voor een onderscheid van een opzichzelfstaand Mnl. aan de ene kant (groep 2) en een Mnl. dat een directe relatie heeft met het Middelnederduits (groep 3).

Naar gegevens uit de Dictionary is eerst het Engelse woord gegeven, gevolgd door het Nederlands dat de bron was van ontlening. Rechts daarvan staat, na een puntkomma, de huidige betekenis van het behandelde Engelse woord, (vD staat hierbij voor Van Dale, Vd voor het Middelnederlands woordenboek van Verdam.)

[p. 163]

1) Van Nederlandse afkomst

-	belay → beleggen; touw vastsjorren
-	boom → boom; havenboom, als versperring van de haveningang
-	caboose → cabuse (vD: kabuis); kombuis
-	gybe, jibe → gijben; gijpen, omslaan v.e. zeil
-	marline → marlijn; dun, sterk soort scheepstouw
-	pont → pont; veerbootje
-	reef → reef, rif; inneembare strook v.e. zeil
-	schipperke → schipperke; honderas, gebruikt als waakhond op vrachtschepen
-	sloop → sloep(e); vaartuigje met één mast
-	specktioneer → speksnijer; hoofd-harpoenier op een walvisvaarder
-	track → trekken; het opslepen v.e. boot
-	yacht → jaghte, jaghtschip; pleziervaartuig
-	advocaat → advocaat; de drank van die naam
-	borecole → boerenkool
-	brandy → brandewijn
-	dope → doop (= sausje); pap/verdovend middel
-	cookie → koekje; biscuitje, koekje
-	geneva → genever
-	gherkin → gurkkijn (vD: gurkje); augurk
-	slaw → sla, salade; fijngesneden witte kool
-	slurp → slurpen, slorpen
-	snoop → snoepen (= heimelijk iets opeten); je ongevraagd bemoeien met andermans zaken
-	snuff → snuf; snuiftabak
-	waffle → wafel, waefel; bep. gebak
-	witloof → witloof; witlof
-	bamboo → bamboes; reuzengrassoort
-	Bruin → beer uit de Reinaerd; koosnaam voor een beer
-	cockatoo → kaketoe; bep. papegaai
-	guelder rose → Geldersch; Gelderse roos
-	keeshond → keeshond
-	kloof → kloof; vallei, ravijn (in Z.-Afr.)
-	kopje → kopje; heuveltje (in Z.-Afr.)
-	morass → moeras (v.Mnl. marasch)
-	narwhal → narwal; bep. walvisachtige
-	reebok → reebok
-	snook → snoek
-	soya → soja; sojaboon
-	spurry → spurrie; spurrie (wilde plant)
-	wentletrap → wenteltrap; slakkehorentje (schelpdier)
-	buck → (zaag)boc; zaagbok
-	cam → kam, kamrad; tand van wiel, rad
-	cannikin → kanneken; kannetje
-	clinker → klinkaerd; sintel/baksteen
-	impolder → inpolderen
-	inspan → inspannen; inspannen v. paarden
-	ledger → ligger, legger; grootboek/steigerplank
-	mangle → mangel(stok); mangel (voor persen v. wasgoed)
-	mart → mart; marktplaats
-	rack → rak, rek; rek, stellage
-	roster → rooster; (dienst)rooster
-	slobber → slobberen; slecht werk afleveren
-	stiver → stuiver
-	stoker → stoker (op stoomboot, -trein)
-	wagon → wag(h)en; (woon)wagen/treinwagon
-	beleaguer → belegeren
-	bluff → bluffen; opscheppen, bluffen
-	blunderbuss → donderbus; klein geweer
-	boodle → boedel (= eigendom); omkoopgeld (spec. in politiek)
-	boss → baas
-	domineer → domineren; zijn gezag laten gelden
-	filibuster → vrijbuiter
-	forlorn hope → verloren hoop; een hopeloze zaak
-	freebooter → vrijbuiter
-	frolic → vrolijk
-	furlough → verlof
-	gruff → grof; nors, ongemanierd
-	leaguer → leger (= legerplaats); (leger)kampement
-	rant → ranten; razen, onzin uitslaan
-	sconce → schans; aarden versterking
-	sputter → sputteren; spetteren/‘nat’, of onsamenhangend spreken
-	tattoo → taptoe (= sluit de tap); sein dat soldaten 's avonds terug moeten naar hun barak
-	trigger → trekker; trekker (van geweer)
-	sutler → soeteler; zoetelaar, persoon die versnaperingen verkoopt aan soldaten
-	uproar → oproer; oproer, opstand
-	burgomaster → burgemeester
-	crap → krappe; onzin, rotzooi
-	dingus → ding, dinges; term bij missen v. juiste naam
-	etch → etsen
-	easel → ezel; schildersezel
-	foreground → voorgrond
-	forgather → vergaderen
-	kermis → kermis
-	korfball → korfbal
-	layfigure → leeman; ledepop, verstelbaar mensmodel t.b.v. schilders en tekenaars
-	maelstrom → malen + stroom; maalstroom
-	manikin → manneken; mannetje, dwerg
-	maulstick → maalstok; maalstok, hulpstuk v. schilder
-	minikin → minneken (Vd: minnekijn = liefje); lief schepseltje
-	Pinkster → Pinksteren
-	poppycock → pappekak?; onzin
-	predikant → predikant
-	quack → quacksalver; kwakzalver
-	Santa Claus → Sante Klaas (= St. Nicolaas); de Kerstman (in Amerika)
-	skate → schaats
-	sleigh → slee
-	spook → spook
-	stadholder → stadhouder
-	stipple → stippelen; punteren, bep. graveermethode
-	stoop → stoep
-	swab → zwabber; zwabber, vaatdoek
-	vendue → vendu(e); openbare veiling

2) Van Middelnederlandse afkomst

-	deck → dec (Vd = dak); (scheeps)dek
-	dock → docke; scheepsdok
-	dogger → dogger (vissersboot)
-	duck → doek; zeildoek
-	hoy → hoede, hoei; klein vrachtschip
-	lighter → lichter; lossingsscheepje
-	orlop → overloop; koebrug, benedentussendek
-	pink → pin(c)ke; pink, vissersboot
-	pram, praam → praem, prame; praam (vaartuig)
-	veer → vieren; vieren v.e. touw
-	buckwheat → boecweite; boekweit
-	landscape → landscap; landschap
-	marten → martren; marter (dier)
-	siskin → siseken (Vd: sijskijn); sijsje (vogeltje)
-	bung → bonghe; (houten) stop op een vat
-	cramp → krampe; klemhaak, muuranker
-	drill → drillen; (door)boren, boormachine
-	excise → excijs, accijs; accijnsbelasting
-	groat → groot; Engelse zilvermunt (1351-1662)
-	hames → hame; gareel v.e. paard
-	kilderkin → kinde(r)kin, kinneken; vaatje, tonnetje
-	kit → kitte (Vd= kruik); (was)tobbe, gereedschapskist
-	splinter → splinter, splinter; splinter, scherfje
-	blare → bleren; schreeuwen
-	booze → busen; zwaar drinken, zuipen
-	buggery → buggerie; sodomie
-	mull, mullock → mul (Vd= stof, molm); afval, knoeiboel
-	onslaught → aenslag (Vd: aenslach); aanslag, aanval
-	scrabble → schrabbelen (Vd= met poten in grond krabben); krabben, opscharrelen
-	snack → snac(k), snacken (Vd= met gretigheid bijten); een hapje eten tussendoor
-	totter → touteren (Vd= sidderen); waggelen, wankelen
-	utter → uteren; uiten, ermee voor de dag komen
-	wiseacre → wijsseggher; waarzegger, helderziende
-	younker → jonckher (Vd; jonchere); jeugdig persoon
-	curl → krul (Vd: crulle); krul(len)
-	deck → dekken; bedekken
-	landloper → landlooper; landloper, vagebond
-	margrave → markgrave; markgraaf
-	mesh → masche, maesche; gat, maas van een net
-	offal → afval
-	pole-axe → pol(l)aex; strijdbijl
-	rumple → rompel (Vd: rompe); rimpel, vouw
-	sledge → sleedse; slee, slede
-	smack → smack(en); klappend geluid (maken)
-	split → splitten, spletten; splijten, splitsen
-	speckle → spekkel (Vd: speckel); spikkel, vlek op de huid
-	spout → spouten (Vd: spoyten); spuiten, vloeien
-	undercroft → crofte (Vd: crocht); krocht, crypte

3) Van Middelnederlandse/Middelnederduitse afkomst

-	bowline → boechlijne; boeglijn
-	bowsprit → boechspriet; boegspriet
-	freight → vracht, vrecht; scheepslading
-	hulk → hulke; afgetuigd schip
-	roe → roge(n); viskuit
-	skipper → schipper
-	trice (up) → trisen; ophijsen en vastsjorren
-	brackish → brac; brak (v. water)
-	reef → rif, ref; (koraal)rif, zandbank
-	school → schole; school vissen
-	shore → schore (Vd: schor); aangeslibd land, kuststrook
-	sod → sode; graszode, grasveld
-	spelt → spelte; spelt (soort tarwe)
-	brick → bri(c)ke; baksteen
-	corf → korf (Vd: corf); korf, vismand
-	deal → dele (= plank, vloer); grenehoutenplank
-	doit → duit (Vd = muntje); klein geldbedrag
-	pack → pakken (Vd: packen); in bundels doen, inpakken
-	scoop → schope (Vd: schoppe); schop, schep(je), spade
-	scour → schuren; schuren, wrijven
-	smelt → smelten; smelten van ertsen
-	spit → spit; een steek (met spade)
-	blaze → blazen (Vd: blasen); rondbazuinen, verkondigen
-	bulwark → bolwerk; bolwerk, (aarden) versterking
-	dapper → dapper (= vlug, snel); parmantig, kwiek
-	dull → dul; dol, dwaas, onnozel
-	gall → galle; gal, bitterheid (v. gevoelens)
-	grab → grabben; grabbelen, grijpen
-	poke → poken; (op)poken, steken, duwen
-	prate → praten; babbelen, (onzin) bazelen
-	rack → racken, recken; (op)rekken, folteren
-	welter → welteren (Vd: welten); rollen, (zich) wentelen
-	wiggle → wiggelen; waggelen, (doen) wiebelen
-	cant → cant (= kant, rand); helling, (schuine) zijde
-	clock → klocke; klok
-	knuckle → knokel (Vd: cnockel); vingergewricht
-	measles → masel; de mazelen (ziekte)
-	pickle → pekel
-	pill → pille; pil (medicijn)
-	plug → plugge; plug, stop, pin
-	plump → plomp (= bot, stomp); dik, gezet (v. lichaam)
-	stove → stove; stoof, kachel, broeikas