Onze Taal. Jaargang 59

[p. 154]

Groen: de kleur van hoop op beter

Camiel Hamans - taalkundige en journalist

Taalkunde is geen vak voor snelle jongens en winstmakers. Tot voor kort tenminste. De grote uitgevers lijken het vak nu echter ontdekt te hebben. Vorig jaar verschenen er ineens twee heuse spellingwoordenboeken, een tot dan toe onbekend fenomeen op de vaderlandse boekenmarkt. Het enige dat we hadden, was de bekende woordenlijst uit 1954, het Groene Boekje.

Het was natuurlijk niet uit bezorgdheid voor de werkgelegenheid van jonge neerlandici dat de beide uitgevers, Wolters-Noordhoff en Het Spectrum, een spellinglijst aan hun woordenboekenseries hebben toegevoegd. Het was het spreekwoordelijke gat in de markt; de geur van winst dus. Immers, het boekje van 1954 was niet langer, zoals het in rond Nederlands heet, ‘up to date’. Wie wilde weten hoe je cavia, caritas of caravan moest spellen, zocht tevergeefs in de woordenlijst. De SDU, de vroegere Staatsuitgeverij, die nog steeds het Groene Boekje voerde, reageerde direct. Commercieel gezien terecht; waarom zou men een ander er met de eigen melkkoe vandoor laten gaan? De concurrentiestrijd is losgebarsten.

Het ‘nieuwe groene boekje’ van de SDU ligt intussen in de winkels. Vol trots vermeldt de flap dat het hier, als was het een puzzelwoordenboek, om een Herziene Woordenlijst gaat met 30.000 woorden meer dan de editie van 1954. Het omslag zegt echter ook dat het ‘nieuwe groene boekje’ de complete officiële Woordenlijst is. En daarmee begint de verwarring van de reclame. De Herziene Woordenlijst bestaat uit twee soorten woorden: de 67.000 van 1954, en daarvan is de spelling van staatswege bepaald, en de aanvullingen. De spelling van deze laatste groep is door de makers niet op basis van de wet maar op basis van hun eigen inzichten en hun gezond verstand vastgesteld.

Slechts één bes geplet?

De makers, medewerkers van het Instituut voor Nederlandse Lexicologie te Leiden, zijn serieuze taalkundigen. Aan hun gezond verstand mankeert dientengevolge weinig. Maar dit betekent nog niet dat al hun voorstellen aansluiten bij de officiële regeling van 1954. Integendeel. Een voorbeeld. In het officiële Groene Boekje, de editie van 1954 dus, treft men naast elkaar bessesap en bessenjenever. In het eerste woord schrijft men geen -n-, in het tweede wel. De regel is ogenschijnlijk heel eenvoudig. Men schrijft bij dit soort samenstellingen altijd een -e-, behalve als het eerste lid noodzakelijkerwijs de gedachte aan een meervoud oproept. Voor een vlek van bessesap hoeft maar één bes geplet te worden, voor bessenjenever zijn er echter meer bessen nodig. Vandaar bessesap tegenover bessenjenever.

In het gebruik is deze regel veel te moeilijk gebleken. Tot op etiketten worden er fouten gemaakt. En zo bestaan er flessen met bessensap. Een commissie die zich vorig jaar op verzoek van de Vlaamse en Nederlandse staatsorganen gebogen heeft over spellingproblemen, de commissie-Geerts, adviseerde daarom de regel te veranderen en vrijwel overal -en te schrijven. Dit advies heeft de status van ministerieel besluit nooit gehaald. De samenstellers van het ‘nieuwe groene boekje’ hebben voor hun aanvullingen de regel echter wel overgenomen. En zo vindt men in de Herziene Woordenlijst de vormen van 1954 met een tussen-e en de nieuwe woorden met -en-. Na elkaar staan in het ‘nieuwe groene boekje’ kattensnaar en kattestaart. Kattestaart stond al in de oude lijst en is dus bij wet gespeld; kattensnaar, hoewel nauwelijks nog in gebruik, schijnt nieuw te zijn en gaat dus volgens de andere en tegenovergestelde regel.

Iemand die anno 1990 schrijft, moet zodoende weten welke woorden in 1954 al gewoon waren en welke niet. Bij de oude woorden dient hij regel a te gebruiken, bij de nieuwe de er recht tegenin gaande regel -a. Dit is op zijn minst verwarrend. Maar wie weet uit zijn hoofd of een woord al in de lijst van 1954 stond? Men moet dus altijd met het nieuwe boekje op zak lopen. Dat moet de uitgever deugd doen. Dit is immers het beste verkoopargument. De Leidse lexicologen volgen de commissie-Geerts ook op het punt van de voorkeurspelling. In het Groene Boekje van 1954 kregen de bastaardwoorden vaak twee spellingmogelijkheden: een oude, overgenomen uit de taal van ontlening, en een nieuwe, aangepast aan de systematiek van het Nederlands. Een van deze spellingen kreeg doorgaans de voorkeur. Favoriseren is de voorkeurspelling, favorizeren is daarnaast toegelaten.

De samenstellers van het ‘nieuwe groene boekje’ hebben, luisterend naar Geerts en de zijnen, geprobeerd de dubbelspellingen terug te dringen. De voorkeurspelling staat in de hoofdlijst, de toegestane of minder gewenste in een appendix. Dit lijkt een goed idee. Immers, de mogelijkheid van twee spellingen geeft meer woordbeelden en veroorzaakt daardoor onzekerheid en kan zodoende een foutenbron zijn. Als men echter verschillende woordbeelden naast elkaar wil voorkomen, dient men veel verder te gaan. Het Nederlands kent naast elkaar:

akoestiek	-	acustica
antikrist	-	Christus
klassiek	-	classicus
klerikaal	-	clerus
krediet	-	credit
kritiek	-	criticus
vakantie	-	vacant

Deze dubbelvormen zijn in de Herziene Woordenlijst gehandhaafd en dit terwijl in de Leidraad staat dat men een aantal inconsequenties verbeterd heeft. Waarom wel, naar analogie van

[p. 155]

kopie, fotokopie voorstellen in plaats van fotocopie, of macrokosmos in plaats van macrocosmos, op basis van kosmos, en niet klerikus naast klerikaal? Het antwoord is eenvoudig: blijkens nieuw opgenomen woorden als candidaats, candideren en electroshock naast de al uit 1954 stammende kandidaatsexamen, kandidaatstelling en elektrotherapie, gaan de samenstellers, naar goed Leids gebruik, ervan uit dat het oude de voorkeur heeft. Dat is onzin. De voorkeurspelling is nu juist geen systematisch etymologische. Daardoor is al dat geruzie erover ontstaan. Volgens de regels is het wel accommodatie, maar evengoed akkoord. De voorkeurspelling schrijft voor: krokus, koloriet, kordon, kostuum en oktober. En niet de etymologische spellingen crocus, coloriet, etc.

Door dit misverstand vergroot de Herziene Woordenlijst het aantal dubbelvormen zelfs. Niet alleen hebben we nu naast kandidaatsexamen ook candidaats, maar naast korpus ook corpusculair, naast korset corselet, naast kosmos cosmologie en naast elektriciteit electra. Zelfs nieuw opgenomen woorden leiden tot bijna-doubletten: cosmetica - kosmetisch en clonen - kloon. De echte regels van de etymologie blijken te Leiden bovendien niet meer bekend; want hoe is anders catharsis te verklaren?

Consequentie, en dat is een van de basiseisen die men aan een spellingregeling en aan een woordenlijst moet stellen, is ver te zoeken in dit ‘nieuwe groene boekje’. Dit is het beste aankoopargument tegen de Herziene Woordenlijst.

De bovenstaande beoordeling is door de heer Hamans op verzoek van de redactie van Onze Taal geschreven. Elders had de auteur zijn mening al enkele keren duidelijk gemaakt. De eindverantwoordelijke van de Herziene Woordenlijst, de heer Van Sterkenburg, schreef op ons verzoek een naschrift.

Naschrift
Dr. P. van Sterkenburg directeur INL, Leiden

Het INL heeft gewetensvol een nieuw produkt gemaakt en zijn geloofsbrieven aangeboden (zie het Voorwoord). Met de gekozen uitgangspunten hoeft men het niet eens te zijn. Wel is na 35 jaar onmiskenbaar voorzien in een lacune. Het INL heeft gewerkt op grond van beschikbare feiten in zijn taaldatabank. Dat er in de Herziene Woordenlijst nog enkele fouten voorkomen, is mogelijk, maar dat aantal is minimaal. Met de geboden aanvullingen blijft het INL mikken op de redelijkheid van de norm die het heeft voorgesteld.