Onze Taal. Jaargang 59

Als regel/in de regel

C. Kostelijk - Noord-Scharwoude

In de nieuwe Schrijfwijzer van J. Renkema (1989) zijn ook de anglicismen ‘herzien’. Wij treffen nu op blz. 143 aan: brandnieuw, zijn nek uitsteken, nieuwkomer, als regel en vroeger of later. De auteur raadt schrijvers die kritiek op hun taalgebruik willen voorkomen aan deze woorden te vervangen door: gloednieuw, risico's durven nemen, nieuweling, in de regel en vroeg of laat.

Ik hoop aan te tonen dat als regel niet in de rij thuishoort, en bovendien dat deze uitdrukking een geheel eigen betekenis heeft, die niet gelijk is aan die van in de regel.

In het WNT worden als synoniemen van in de regel opgegeven: doorgaans, gewoonlijk, over het algemeen. Over als regel schrijft het WNT: ‘hetz. als het oudere in den regel. Naar het eng. as a rule en op dezen grond thans nog door puristen afgekeurd. Het heeft echter door het alg. gebruik burgerrecht verkregen’. Er volgen daarna zeven bewijsplaatsen met als regel.

Dat als regel hetzelfde zou betekenen als in den regel leek mij verdacht. Ik besloot de meest technische van de zeven bewijsplaatsen aan studenten voor te leggen. Het origineel: ‘Als regel wordt de (klei)massa in vochtige kelders bewaard’ en daarnaast: ‘In de regel wordt de (klei)massa in vochtige kelders bewaard’ met daarbij de vraag bij welke zin de kans op afwijking groter zou zijn. De ongeveer honderd deelnemers wezen in grote meerderheid de tweede zin met in de regel aan.

De publikatie van de uitkomst in De nieuwe taalgids was voor A. Pieete aanleiding om in zijn boek Incorrect Nederlands (8ste druk, 1988) op blz. 38 te schrijven: ‘Volgens het WNT heeft de uitdrukking als regel burgerrecht gekregen. Er schijnt thans tussen als regel en in de regel enig betekenisverschil gevoeld te worden. Bij in de regel zou de kans op afwijking groter zijn dan bij als regel.’

Dat men het onderscheid gezocht zou kunnen noemen, wijs ik van de hand. Ik kan mij bij het formuleren van wetsvoorschriften situaties voorstellen waarbij het zeer gewenst is na te gaan of men als regel of in de regel dient te gebruiken. En wat dacht u van de verzekeringsmaatschappij die adverteert dat het verzekerde bedrag in de regel op 65-jarige leeftijd zal worden uitbetaald? De animo voor het sluiten van een verzekering met een dergelijke vage toezegging zal niet groot zijn! Het wezenlijke verschil tussen beide uitdrukkingen zal - neem ik aan - voor ieder zeer overtuigend zijn in de zinnen: ‘Als regel gaan de kinderen om acht uur naar bed’ (een vaste regel in het gezin) en ‘In de regel gaan de kinderen om acht uur naar bed’ (doorgaans, gewoonlijk, niet altijd).