Onze Taal. Jaargang 59

Meervoudig het

W. Sterenborg

In het juli/augustusnummer van 1989 heeft de heer Maes uiteengezet dat de congruentieregel tussen antecedent en voornaamwoord nogal eens doorbroken wordt. Een grote rol hierin speelt het persoonlijk voornaamwoord het. Laten we eerst even nagaan welk het hier bedoeld wordt. Behalve het lidwoord het (het kind, het land) kennen we twee voornaamwoorden het: het onbepaalde (Het dooit. Ik zie het niet meer zitten.) en het persoonlijke. Reglementair vervangt dit laatste het een onzijdig zelfstandig naamwoord (Het kind huilde: het was gevallen. Ze vielen het land binnen en bezetten het.) Ook kan het verwijzen naar een hele zin (Kom je morgen? Ik weet het nog niet.) Zelfs kan het vooruitwijzen (Het ziet ernaar uit dat we regen krijgen.)

Niet-onzijdig en meervoud

Hiervan afwijkend - maar absoluut niet fout - is het gebruik van dit het om te verwijzen naar een mannelijk of vrouwelijk zelfstandig naamwoord (Wie is die dame? Het is onze buurvrouw. Hij heeft weer een andere auto; het is het nieuwste type. Kende jij die jongen? Het was mijn vriend. Het schijnt een nieuweling te zijn. Het lijkt wel een vreemdeling.)

Deze uitzonderingspositie van het stelt wel een paar eisen: ze is onmogelijk zonder koppelwerkwoord; bovendien moet het betrekking hebben op een zelfstandig naamwoord dat voorafgegaan wordt door een lidwoord of voornaamwoord. In plaats van ‘het was mijn vriend’ kan men niet zeggen ‘het was vriend’. Aan deze beperking onttrekken zich de eigennamen, zodat wel mogelijk is ‘het was vriend Jan’ of ‘het was Jansen’.

Nog eigenaardiger - en daarover wilde ik het eigenlijk hebben - lijkt het gebruik van het om te verwijzen naar een zelfstandig naamwoord in het meervoud: Wat zijn dat voor boeken? Het zijn historische romans. Zie je die mensen daar? Het lijken wel toeristen. Behalve het kunnen ook de onzijdige voornaamwoorden dit, dat en wat deze functie vervullen. Een foto tonend kan men zeggen: Dit zijn/waren mijn klasgenoten. Naar mensen wijzend kan men vragen: Wat zijn dat? Dat zijn voetbalsupporters; voetbalsupporters zijn dat.

Geen taalnieuwtje

Sommige taalgenoten huiveren voor dergelijke constructies; afgaande op hun taalgevoel kiezen zij voor het grammaticaal verantwoorde meervoudige voornaamwoord zij of die. Om nu hun vermoeden weg te nemen dat hier een taalnieuwtje gelanceerd wordt, kan ik verwijzen naar deel VI van het Woordenboek der Nederlandsche taal, waarin deze toepassing al in 1912 geboekstaafd is.

Dat ze al veel eerder in zwang was, blijkt uit een artikel in De Taalgids van 1859. Daar schrijft L.A. te Winkel: ‘Immers, men gebruikt de onzijdige voornaamwoorden het, dit, dat en wat niet altijd en uitsluitend om op zelfstandigheden te wijzen, die door enkelvoudige onzijdige zelfstandige naamwoorden aangeduid kunnen worden. (...) De genoemde voornaamwoorden kunnen elk begrip van zelfstandigheid vertegenwoordigen, onverschillig of dit door een mannelijk, vrouwelijk of onzijdig, door een enkelvoudig of meervoudig, of in het geheel niet door een zelfstandig naamwoord uitgedrukt wordt.’

Dat ook dit het aan beperkingen onderhevig is, tonen de volgende zinnen aan:

1.	Zij zijn allemaal vakbekwaam.
2.	Zij zijn allemaal vakman.
3.	Zij zijn allemaal vaklui/vaklieden/vakmensen/vakmannen.

Vervanging van zij door het laat zin 1 niet toe, omdat ‘vakbekwaam’ een bijvoeglijk naamwoord is, en zin 2 niet, omdat ‘vakman’ een enkelvoudig zelfstandig naamwoord is. Zin 3 mag worden: ‘Het zijn allemaal vaklui...’, omdat het + zijn alleen mogelijk is bij de gratie van een meervoudig zelfstandig naamwoord.