Onze Taal. Jaargang 59

Het Deens en zijn nieuwe spelling(gids)

Annelies van Hees - Scandinavisch Seminarium, Universiteit van Amsterdam

In 1986 kreeg Denemarken een nieuwe spelling, hoewel dat eigenlijk een te groot woord is voor de nieuwe uitgave van Retskrivningsordbogen, het Deense ‘groene boekje’. Want in de spelling van het Deens, die gekenmerkt wordt door een grote afstand tussen het geschreven en het gesproken woord, veranderde maar heel weinig. Zo werd de niet-uitgesproken -gd- in lagde (‘legde’) en de -v- in havde (‘had’) niet afgeschaft in de spelling. De stomme p- in psykologi en psykiatri bleef ook staan. Evenmin kwam er verandering in de hv- en hj- verbindingen aan het begin van een woord: hoewel de h niet te horen is, schrijf je nog steeds hjem (‘huis’) en hvem (‘wie’).

Maar wat is er dan wél veranderd? De 50.000 woorden uit het oude Retskrivningsordbogen (van 1955) zijn met 10.000 woorden uitgebreid. Het betreft vooral nieuwe leenwoorden, zoals apartheid, Berufsverbor en Western, geografische namen die problemen kunnen geven omdat ze anders gespeld worden dan in het land van oorsprong, en ten slotte ‘platte’ woorden die om de een of andere reden geen taboe meer zijn: kneppe (‘neuken’) mag nu zelfs van het Retskrivningsordbogen.

Echt veranderd werden maar driehonderd woorden, en vaak betreft het dan spellingvormen die toch al aardig gangbaar waren. (Retskrivningsordbogen drukt dat uit door te zeggen: ‘die vormen die voorkwamen in het taalgebruik van goede taalgebruikers’.) Nu is het acceptabel om lodden (‘behaard’) te spellen in plaats van lådden, maar ook hefte (‘schrift’) naast haefte. Ik moet eerlijk bekennen dat ik, geen native speaker van het Deens, maar wel dagelijks gebruiker, bij de meeste van deze woorden in de veronderstelling verkeerde dat de nu nieuw verklaarde spelling de enig toelaatbare was. Zonder het te beseffen had ik blijkbaar de norm van de ‘goede’ taalgebruikers al overgenomen.

Een fluitje van een cent, die Deense spellingwijziging? Nee dus.

Zo gauw de plannen voor een nieuwe uitgave van het Deense ‘groene boekje’ waren uitgelekt, brak in de zomer van 1985 een felle discussie los. Omdat er sprake van was dat sommige vreemde woorden zich in de spelling meer naar de Deense uitspraak zouden richten, concludeerde men voorbarig dat alles nu mocht worden geschreven zoals het wordt uitgesproken. Er brak een oorlog van woorden uit: de majonaese-oorlog, over dubbelvormen als majonaese naast mayonnaise, checke naast tjekke, yoghurt naast yogurt, spaghetti naast spagetti.

Deze consternatie had tot gevolg dat de minister het ‘Sprognaevn’, een door de regering ingestelde taalcommissie, verzocht om het wat kalmer aan te doen. Men besloot de drie, blijkbaar als meest revolutionair beschouwde wijzigingen toch maar niet door te voeren: akvarie, gymnasie en podie kwamen er niet in en het bleef akvarium, gymnasium en podium heten.

Al met al is er van een ‘nieuwe spelling’ dus nauwelijks sprake. Wel is er een nieuwe, sterk verbeterde druk van Retskrivningsordbogen, met een opvallend heldere, didactische uitleg van oude en nieuwe regels, waarvan de laatste ook nog eens in een afzonderlijk dun boekje bij elkaar gezet zijn.