Onze Taal. Jaargang 59

Brekende klompen
Het taalgebruik van W.F. Hermans

Pieter Nieuwint - anglist, Amsterdam

Het onderstaande is een reactie, niet zozeer op, alswel naar aanleiding van het artikel van W.F. Hermans in nummer 2/3 van Onze Taal. Iedere keer als ik een van de vele stukken van Hermans lees waarin hij zich opwerpt als verdediger van het Nederlands tegen wat dan ook (in Toptaal van topman waren het vreemde, om precies te zijn Engelse smetten die zijn gramschap hadden opgewekt), vraag ik mij licht verbijsterd af waarom hij zichzelf blijkbaar bij uitstek competent acht om iedereen de les te lezen over kwesties van goed taalgebruik.

Het zal duidelijk zijn dat ik persoonlijk WFH niet de aangewezen persoon vind om over ons aller Nederlands te waken. Zijn laatste roman, Au Pair, is geschreven in een Nederlands dat, laat ik me voorzichtig uitdrukken, het mijne niet is. En dan heb ik het nog niet eens over de eigenaardigheden die Battus al in de Volkskrant heeft besproken: het storende gebruik van 't in plaats van het - storend omdat het suggereert dat ik niet weet wanneer het als /ut/ uitgesproken wordt (en dat weet ik wél); en het, ook buiten de directe rede, te pas en te onpas weglaten van onderwerpen.

Oordeelt u zelf aan de hand van de nu volgende, min of meer geordende opsomming van rariteiten in het Nederlands van WFH.

1) De komma's. WFH weet niet waar die moeten staan, en doet dus maar wat. Twee voorbeelden, het eerste met een komma te weinig (na waren), het tweede met één te veel, en allebei te vinden op p. 304:

- Een geluk, dat ook zij weinig fantasie hadden en bovendien nooit zenuwachtig waren omdat ze haar volledig vertrouwden.

- Haar fantasie spiegelde haar nooit iets voor, dat ze praktisch gebruiken kon.

2) De beknopte bijzin. Altijd al een favoriete constructie bij WFH, maar deze keer heeft hij er wel erg eigenzinnig gebruik van gemaakt. Volledig citeren kost te veel ruimte en is hier

[p. 78]

niet nodig. WFH is blijkbaar van mening dat je kunt liegen het druk te hebben (p. 60), dat iemands lengte de doorslag kan geven iemand vriendelijk te ontvangen (p. 124), en dat je kunt begrijpen iets nog nooit eerder gehoord te hebben (p. 165).

Nu kan de beknopte bijzin ook als bijwoordelijke bepaling optreden, en ook dan gaat het fout:

- Zo peinzend, was het of zij zwom (...) (p. 74)

- Niemand zal mij ooit echt mooi vinden. Aangekleed, viel het minder op. (p. 148, en let ook op de curieuze komma!)

- (...) en denkend daaraan, schoten haar niets dan vlakke algemeenheden te binnen. (p. 201)

3) Merkwaardige uitdrukkingen. In Au pair houden mensen er praatjes op na (p. 61), vergoedt het uitzicht iemand veel (p. 64), brengen mensen anderen dingen ‘onder het oog’ (p. 83), worden beloningen in het uitzicht gesteld (p. 256), steken mensen een tuin over (p. 262), en doet iemand de hoofdpersoon denken aan een zeerover uit een ‘getekende strookvertelling’ (p. 365). Dit laatste is natuurlijk een typisch geval van Hermanshumor, en onderstreept nog eens dat hij het niet op anglicismen heeft - maar dat wisten we al.

4) Asyndetische coördinatie, dat wil zeggen het weglaten van een nevenschikkend voegwoord (meestal en). Dat is niet verboden, maar het is wel een stijlmiddel dat sterk de aandacht op zichzelf vestigt, en daarom met terughoudendheid gehanteerd dient te worden. Dat doet WFH niet (zie onder 7, voorbeeld drie).

5) Het gebruik van dit waar dat veel natuurlijker klinkt. Alleen al in het anderhalve pagina lange hoofdstuk 63 heb ik negen van dit soort ‘ditten’ geteld.

6) Varia. Van verkeerde samentrekking (‘Bij tijd en wijle genoot ze, maar had geen kritiek’ (p. 300)), en contaminaties (‘'t Was met talen leren misschien iets dergelijks als met de wiskunde’ (p. 30); ‘...en groot genoeg waren dat je je hand erdoorheen kon steken’ (p. 33)) via gegoochel met ontkenningen (‘Onvoorstelbaar dat ze hier een taak zou kunnen verrichten, zelfs stofafnemen niet’ (p. 131); ‘Daarmee wil ik niet zeggen dat Nadar geen groot man is geweest en een pionier’ (p. 134)), tot pleonasmen (‘het is me zonder opzet ontvallen’ (p. 208)) en vreemde woordvolgorde (‘Het is nergens nodig voor’ (p. 57); ‘Hij werd overigens in het minst niet verontrust door haar oplettendheid’ (p. 327)): niets wordt de lezer bespaard.

7) Algehele lelijkheid. Op deze plaats het boek overschrijven zou wat te ver gaan, dus ik beperk me tot een bloemlezing:

- Ook deze uitspraak, ermee eindigend dat ze de Deense strak aankeek, kreeg, hoewel een vraag, een meerwaarde van onweerlegbaarheid. (p. 69)

- De notaris knikte zo instemmend, als iemand alleen kan knikken na zaken vernomen te hebben, die hij al lang weet en waarmee hij het nooit oneens is geweest. (p. 266, en let weer op de komma's!)

- Hij was wat klein van stuk, maar gerust wel aardig. Vroeg of zij van chocola hield (‘nee’), zag er toen ook zelf van af chocola te eten, zei dat hij het betreurde zo weinig Frans te kennen en zijn mond niet durfde open te doen in die taal. (p. 336)

Laat ik het hierbij laten: als ik met al deze voorbeelden nog niet heb aangetoond dat Hermans geen recht van spreken heeft als het om het beroerde Nederlands van anderen gaat, dan lukt het met nog eens honderd voorbeelden ook niet. Hermans is zelf gewoon een stilist van niks, en als hij werkelijk het Nederlands zo'n enorm warm hart toedroeg, dan zou hij minstens een werkstudent (een au pair?) in dienst nemen om de komma's op de juiste plaats te laten zetten.