Onze Taal. Jaargang 59

[p. 76]

Reacties

Engels aan de universiteit
Marius Roessingh - bioloog, Hoevelaken

In twee artikelen in nummer 2/3 trekt Onze Taal van leer tegen de suggestie van minister Ritzen om Engels als voertaal te gaan gebruiken op de Nederlandse universiteiten. Schrauwers vreest dat ‘binnen afzienbare tijd het Nederlands zal verworden tot een keukenmeidentaal’. Taal en cultuur zullen verloren gaan... De redactie van Onze Taal pleit voor meer Nederlandstalige publikaties en minder Engelse leenwoorden; de redactie vindt het geen goed idee om het hele universitaire onderwijs te verengelsen...

Ik veroorloof mij hierbij enkele kanttekeningen te maken, omdat de geciteerde standpunten mij overtrokken voorkomen. Aan de universiteiten studeert circa 1% van onze totale bevolking (met HBO-studenten erbij circa 2½%). Ook al zal de invloed van deze groep op de geschreven (en gesproken?) taal vermoedelijk groter zijn dan 1%, toch is mijns inziens niet aantoonbaar dat ons taalbezit schade zal lijden door Engelstalig onderwijs aan de universiteit. Het verleden leert anders.

In de vorige eeuw werd in bepaalde kringen het Frans dagelijks gebruikt, zeker niet alleen in universitaire kringen. Is onze taal hierdoor verarmd? Ik meen van niet. Eerder zijn er culturele vensters geopend.

Het Latijn als de internationale taal der wetenschappers in de Middeleeuwen - en nog lang daarna - is van onschatbare betekenis geweest voor de ontwikkeling van cultuur en wetenschap in Europa. Is het Nederlands er een keukenmeidentaal door geworden? Nee dus.

Een eigen waarneming tot slot. Kort geleden bezocht ik vrienden in Swaziland, dat kleine koninkrijk tegen Zuid-Afrika aan. Zij woonden op de campus van de enige universiteit die Swaziland rijk is. Voertaal Engels, in een land met Siswati als moedertaal. Hoogleraren uit tal van andere Afrikaanse landen doceerden er in het Engels. Studenten uit half Afrika (de andere helft spreekt Frans of Portugees als tweede taal) kunnen terecht aan welke universiteit dan ook, in een werelddeel met tegen de duizend verschillende talen. In Swaziland studeerden studenten uit allerlei landen; even waande ik mij in dat internationale gezelschap in de Middeleeuwen. Wat dit betekent voor de ontwikkeling van Afrika laat zich raden.

Wie het verder invoeren van Engels aan de universiteit voor bèta en alfa categorisch afwijst, moet wel weten wat hij doet.

Naschrift redactie

Ons bezwaar tegen de invoering van Engels op universiteiten heeft verschillende reacties losgemaakt. Opvallend is dat sommige auteurs andere standpunten aanvallen dan de door ons verkondigde. Hieruit blijkt dat het al moeilijk genoeg is om in je eigen taal zo te schrijven dat je begrepen wordt. Misschien ten overvloede: we kwamen in onze bijdrage op voor het Nederlands, dus niet voor ‘de cultuur’, ‘het onderwijs’ of ‘de maatschappij’. Het argument van de heer Roessingh ten aanzien van het onderwijs in Swaziland snijdt dan ook geen hout, althans niet in deze discussie. Het gebruik van Engels kan heel goed een zegen zijn voor de ontwikkeling van Afrika. Ons ging het echter, om de parallel door te trekken, om de ontwikkeling van het Siswati.

Ook echter wanneer je een bredere visie hanteert - en dat doen we ook weleens - is twijfel aan het rendement van Engelstalig onderwijs gerechtvaardigd. Wat dat betreft, is Roessinghs vergelijking met het middeleeuws Latijn illustratief. Het Nederlands is inderdaad geen ‘keukenmeidentaal’ geworden, maar dat is te danken aan de vele vooraanstaande auteurs (Hooft, Huygens) en wetenschappers (Stevin, De Groot) die - mede onder invloed van de Reformatie - in het Nederlands gingen schrijven.

Ook zonder deze ontwikkelingen waren de zegeningen van het Latijn gemengd, om maar eens een anglicisme te gebruiken. Bekend is de anekdote van de hoogleraar die, geplaagd door het zonlicht, zijn leerlingen verzocht de gordijnen te sluiten. Toen ook een herhaald verzoek geen reactie opleverde, was er maar één conclusie mogelijk: de leerlingen luisterden slechts schijnbaar. Ze verstonden er geen woord van.

Plaats- of vervoerbewijs?
Mr. A. Dronkert - Juridische Zaken, N.V. Nederlandse Spoorwegen

De door dr. J.B. Berns in ‘(Vak)talen in onze taal’ (februari/maart 1990, blz. 45) ten tonele gevoerde conducteur laat weten dat in de spoorwegtaal een treinkaartje geen plaatsbewijs meer heet maar vervoerbewijs omdat er zoveel klachten waren van reizigers die, voorzien van een plaatsbewijs, toch moesten staan.

Deze verklaring is een aardig voorbeeld van volksetymologie en dus niet juist, en niet alleen omdat ook een staanplaats een ‘plaats’ is. Een treinkaartje - evenals overigens een kaartje voor de bus, de tram en de metro - heet sinds 1 januari 1988 officieel vervoerbewijs, uitsluitend omdat de toen ingevoerde Wet personenvervoer die bewijzen aldus ging aanduiden. De reden daarvan is niet gelegen in klachten van reizigers, maar in de omstandigheid dat de term vervoerbewijs veel

[p. 77]

treffender dan het algemeen te gebruiken plaatsbewijs de betekenis ervan weergeeft, namelijk ‘bewijs (stuk) dat recht geeft op vervoer’.

Scheikunde in Van Dale
Teake Oppewal - leraar scheikunde, Ljouwert

De heer Rang meldt in nummer 2/3 van Onze Taal (op blz. 24) dat het met de omschrijving van wiskundige termen in Van Dale droevig gesteld is. Het is me meer dan eens opgevallen dat er ook met de omschrijving van sommige scheikundige termen iets niet in orde is: onjuist, ouderwets, of niet ter zake doend. Van elke categorie een voorbeeld.

1. Van Dale geeft in bepaalde gevallen de chemische formule van een stof. Dat is een goede zaak, want deze vakacronymen overschrijden steeds meer de grenzen van hun gebied van oorsprong. Zo stond laatst in de Volkskrant in een driekolomskrantekop de formule ‘CO₂’. Nog goed ook, met het cijfer twee als index door de regel heen, en niet ‘CO2’. Maar Van Dale moet dan wel de correcte formules geven. Rattenkruit is As₂O₃, en niet As₂O₂. Voor schouderophalende bètahaters: de consequentie van zo'n onjuist cijfertje is een graad erger dan die van een spelfout in het woord rattenkruit.

2. De mol is een kernbegrip in de scheikunde. De precieze definitie is wat ingewikkeld, maar een eenvoudige omschrijving zou kunnen zijn: een hoeveelheid stof die 602 triljard deeltjes bevat. Van Dale komt aanzetten met de verouderde term grammolecule, die bovendien niets verheldert.

3. Wat is ethanol? Van Dale: ‘Een alcoholische, kleurloze vloeistof, o.a. gebruikt als vulling voor micromanometers.’ Zo te lezen kun je daar moeilijk dronken van worden. Dan kijken we onder het lemma alcohol. Daar staan allemaal correcte dingen, maar het woord ethanol ontbreekt. En toch is ethanol binnen de scheikunde de meest gangbare aanduiding voor ‘gewone’ alcohol!

Van Dale is niet zomaar een woordenboek. Het is een belangrijk referentiepunt binnen de Nederlandse taalcultuur. Het moet, óók als het om woorden uit ‘technolecten’ gaat, een goed woordenboek zijn. If not, people will resort to dictionaries written in more powerful languages.

Rechtswetenschap in Van Dale
Mr. D.L. Rang - Asperen

Onze Taal is geen juridisch tijdschrift: het gaat om taal. Rechtswetenschap hoort er niet in. Misschien zijn er grensgevallen. Dan is het uitkijken geblazen: juridisch incorrecte uitspraken leiden tot juridische discussies, en daar is Onze Taal niet voor. Mijn advies:

1. Gebruik voor de betekenis van woorden in de rechtswetenschap nooit Van Dale.

2. Schrijf in Onze Taal alleen over taligheden.

Tot zover bestaat dit stukje uit de eerste en de laatste alinea van de bijdrage die een van mijn jongere broers zich op blz. 24 van het februari/maartnummer heeft veroorloofd onder de titel ‘Wiskunde in Van Dale’. Ik heb slechts de woorden wiskunde, wiskundig, enz. vervangen door rechtswetenschap, juridisch, enz.

Kortom: ik ben het niet met hem eens (maar och, hij is nog jong, pas 55 geloof ik). Ook het jargon van de wiskundige, de jurist en zelfs de filoloog hoort mijns bedunkens in Onze Taal thuis. Ware zulks anders, ik zou het volgende hier niet kunnen schrijven: de kennelijke wraking (!) van het woord terechtzitting op blz. 28 van hetzelfde nummer lijkt mij... eh... onterecht.