Onze Taal. Jaargang 58

[p. 220]

Taalattaché in Indonesië
Gerard Elshout - Amsterdam

Zoals bekend, is aan veel grote ambassades een cultureel attaché verbonden. Weinigen zullen echter weten dat Nederland ook een taalattaché heeft, en wel in Jakarta. Van mei 1983 tot juli 1985 werd deze functie vervuld door de heer Elshout. Hieronder vertelt hij iets over zijn werk en over het Nederlands in het Indonesië van nu.

Naast de Nederlandse ambassade in Jakarta staat het Nederlands cultureel centrum, het Erasmus-Huis. Tot de taken van het Erasmus-Huis, dat gefinancierd wordt door het Ministerie van Buitenlandse Zaken, behoort het bevorderen van de culturele contacten tussen Indonesië en Nederland. Daartoe beschikt het huis over een schitterende aula voor lezingen, concerten en andere evenementen, een tentoonstellingsruimte en een bibliotheek, waar Nederlandse naslagwerken, romans, kinderboeken, kranten en tijdschriften (van NRC tot Libelle) worden gelezen of geleend. Ook staan er exemplaren van in het Indonesisch vertaalde Nederlandse en in het Nederlands vertaalde Indonesische boeken. Het Erasmus-Huis stelt voorts ruimte beschikbaar voor cursussen Nederlands.

Van snobisme tot nuttigheid

Waarom deze cursussen? Door het gedeeltelijk gemeenschappelijk verleden van Indonesië en Nederland zijn veel publikaties die voor Indonesië van vitaal belang zijn, in het Nederlands geschreven. Hierbij valt te denken aan boeken en artikelen over antropologische, islamologische, historische, taalkundige, biologische en vooral juridische onderwerpen. Veel Nederlandse wetten gelden anno 1989 nog in Indonesië; de vertalingen zijn niet alle geautoriseerd en veel van de jurisprudentie is in het Nederlands gesteld.

Hoewel op sommige - vooral juridische - faculteiten in Indonesië Nederlands een verplicht bijvak was en is, bleken de colleges in dat kader niet aan hun doel te beantwoorden. Voor te veel studenten waren er te weinig docenten en leermiddelen beschikbaar. Vandaar dat er op het Erasmus-Huis cursussen waren voor (rechten)studenten, waarin vooral aandacht werd besteed aan leesvaardigheid en vertalen. Daarnaast bleek er behoefte te bestaan aan spreekvaardigheidscursussen. In het begin kon deze cursussen een zeker snobisme - vooral bij wat oudere dames uit de eens betere kringen - niet worden ontzegd, maar al snel kwamen er jonge cursisten. Zij volgden de cursussen om de taal te leren waarin hun (groot)ouders waren schoolgegaan en die bij sommigen nog thuis wordt gesproken, omdat ze het Nederlands voor hun beroep nodig hadden of omdat ze familie in Nederland hadden. Ook waren er enkelen die - al dan niet uit familietraditie - in Nederland wilden gaan studeren.

Vanaf 1984, toen de ministers van Ontwikkelingssamenwerking en van Onderwijs en Wetenschappen een flink aantal beurzen voor studie in Nederland beschikbaar stelden, is het aantal cursisten dat aan het Erasmus-Huis wordt voorbereid op een studie in Nederland zo toegenomen, dat er leslokalen (met talenpractica) moesten worden bijgebouwd. Tevens moesten er, naast de taallessen, lessen komen waarin de Indonesische student werd voorbereid op de confrontatie met Nederland: van sexshop tot ziekteverzekering.

Indonesische ministeries en de Wereldbank begonnen studenten via het Erasmus-Huis naar Nederland uit te zenden. Hoewel er ook studenten naar de VS, Japan en de Bondsrepubliek gingen, werd veelvuldig voor Nederland gekozen. Het blijkt dat studeren hier goedkoper is en minder lang duurt, dat de opvang (met name in Delft en Leiden met beide een ‘Indische’ traditie) goed geregeld is en dat degenen die voor de uitzending verantwoordelijk zijn, vaak zelf in Nederland hebben gestudeerd. Dat veel studenten hier familie hebben en dat in Nederland Indonesische gewoonten min of meer bekend zijn, is natuurlijk ook aantrekkelijk.

Intercultureel onderwijs

Het docentencorps bestaat uit twee groepen: de vaste kern bestaat uit een aantal Indonesiërs die Nederlandstalig onderwijs hebben gevolgd, jaren in dat onderwijs hebben gewerkt en van wie het Nederlands zo niet de moederdan toch wel de vadertaal is. Daarnaast wordt er lesgegeven door Nederlanders, vaak door vrouwen van wie de man voor enkele jaren naar Indonesië is uitgezonden. De eerstgenoemde groep is vooral sterk in het onderwijs in grammatica, leesvaardigheid en vertalen. Bovendien is deze groep het best in staat problemen te signaleren die samengaan met de culturele verschillen tussen Indonesië en Nederland. Ook weten de Indonesische docenten bij uitstek hoe de Indonesische cursisten moeten worden benaderd, aangezien de gemiddelde Indonesische houding ten aanzien van onderwijs anders is dan de Nederlandse. In het Indonesische onderwijs, met over het algemeen zeer grote groepen studenten, wordt het stellen van (kritische) vragen niet bepaald aangemoedigd. Ook zijn de studenten veel sneller dan hun collega's in Nederland in verlegenheid gebracht wanneer ze iets niet weten.

De groep Nederlandse docenten, die vooral bij de spreekvaardigheidscursussen is ingeschakeld, profiteert van de specifieke kennis van de Indonesische docenten, die op hun beurt weer worden geconfronteerd met nieuwe ontwikkelingen in de taal (wat betekent terug naar af?) en de samenleving (wat is een lat-relatie?).

De docenten worden uit de cursusgelden betaald; O&W betaalt de uitgezonden krachten, de administratieve ondersteuning, de talenpractica en een deel van het lesmateriaal.

Centrumfunctie

Tot de taak van de cursusleiding behoort voorts het onderhouden van contacten met instellingen die buiten Jakarta, en buiten Java, cursussen Nederlands verzorgen. Deze contacten brengen met zich mee: het bezoeken van die instellingen, het geven van adviezen en het ter beschikking stellen

[p. 221]

van lesmateriaal. Ook worden er in het Erasmus-Huis regelmatig congressen en workshops voor docenten ‘van buiten’ georganiseerd, die door het Ministerie van O&W worden gesubsidieerd. Voorts is er contact tussen de staf van de cursussen van het Erasmus-Huis en de drie door het Ministerie van O&W uitgezonden neerlandici die deel uitmaken van de sectie Nederlands (seksi Belanda) van de Universitas Indonesia in Jakarta, de enige universiteit in Indonesië waar Nederlands als hoofdvak wordt gedoceerd. De hoop bestaat dat de daar - vaak na een verblijf in Nederland - afgestudeerden op den duur de taak van de over het algemeen oudere Indonesische docenten aan het Erasmus-Huis kunnen overnemen.

Aanvankelijk werd voor de spreekvaardigheidscursussen met de methode Levend Nederlands gewerkt en voor de leesvaardigheidscursussen met een speciaal voor Indonesië ontwikkelde methode, Beladjar Bahasa Belanda. Al spoedig bleek het rigide volgen van deze twee methoden (of van welke dan ook) weinig bevredigend. Tegenwoordig wordt het beste uit allerlei methoden gekozen: de docenten maken zelf veel materiaal dat aansluit bij het doel dat de cursisten voor ogen hebben. Ook wordt dankbaar gebruik gemaakt van op video vastgelegde Nederlandse televisieprogramma's. Hoewel het Erasmus-Huis eigen examens afneemt en eigen certificaten afgeeft, organiseert het voor heel Indonesië ook de internationale examens ten behoeve van het Certificaat Nederlands als Vreemde Taal. Met voor elk van de drie niveaus (elementair, basis en uitgebreid) examens in lees-, luister-, spreek- en schrijfvaardigheid, is dat geen sinecure.

Het is verheugend dat er ook nu, in 1989, veel belangstelling voor de cursussen Nederlands aan het Erasmus-Huis blijkt te bestaan. Het werk dat daar wordt verricht, is van groot belang: omdat de Nederlandse bronnen zo voor de Indonesiërs toegankelijk blijven, omdat Indonesische studenten er worden voorbereid op een studie in Nederland en omdat het op een zinvolle wijze vorm geeft aan de bijzondere relatie tussen Indonesië en Nederland.