Onze Taal. Jaargang 58

[p. 185]

[Nummer 11]

[p. 186]

Weet u wat er bedoeld wordt?
Waarschuwingen op alledaagse produkten
A. Venema & A.J.M. Groenewegen - Werkgroep Veiligheid, Rijksuniversiteit Leiden

Weet u welke gevaren verbonden zijn aan het werken met oxyderende of corrosieve stoffen? Weet u welk risico u loopt als u een produkt gebruikt waarop staat: ‘Afval niet in de gootsteen werpen’? Weet u wat u moet doen als er staat: ‘Maatregelen treffen tegen ontladingen van statische elektriciteit’?
Op basis van een EG-richtlijn is in 1988 de Wet Milieugevaarlijke Stoffen (WMS) van kracht geworden. Deze wet schrijft onder andere voor dat op het etiket van produkten die gevaarlijke stoffen bevatten, informatie over de gevaren en de veiligheidsmaatregelen moet worden opgenomen. Deze produkten heeft bijna iedereen in huis, in de vorm van chloorbleekmiddel, lijm, terpentine, bandenplakmiddel en dergelijke. De Werkgroep Veiligheid van de Rijksuniversiteit Leiden heeft in opdracht van de Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Konsumentenaangelegenheden (SWOKA) een onderzoek uitgevoerd naar de kwaliteit van de in de WMS letterlijk voorgeschreven waarschuwingen en veiligheidsaanbevelingen^*.

* A. Venema, Produktinformatie ter preventie van ongevallen in de privésfeer. Onderzoeksrapport 69, SWOKA, Den Haag. Telefonisch te bestellen via nummer 070-469225.

Begrijpen van waarschuwingen

Hoe goed informatie begrepen wordt, hangt onder andere af van de inhoud en de vorm van die informatie. Het gebruik van actieve en bevestigende zinnen en het vermijden van ingewikkelde zinsstructuren zijn vormaspecten die het begrijpen ten goede komen. Ook moeten moeilijke en weinig voorkomende woorden worden vermeden, evenals vage en abstracte aanduidingen.

Op grond van deze en andere criteria hebben we een aantal waarschuwingen en veiligheidsaanbevelingen geselecteerd die mogelijk slecht begrepen worden. De Werkgroep heeft een onderzoek gedaan bij 319 consumenten om vast te stellen in hoeverre er overeenkomst bestaat tussen wat consumenten zich voorstellen bij een bepaalde waarschuwing of veiligheidsaanbeveling en datgene wat de wetgever ermee bedoeld heeft.

Vaag of onuitvoerbaar

Hier ziet u een afbeelding van een deel van een etiket op wasbenzine. De vermelde informatie correspondeert letterlijk met de voorgeschreven zinnen in de Wet Milieugevaarlijke Stoffen. Bij de veiligheidsaanbeveling ‘Verwijderd houden van ontstekingsbronnen’ besefte slechts tweederde van de ondervraagden dat het hier gaat om open vuur of vonken. De rest noemde warmtebronnen of brandstoffen, of wist niets te noemen. Ook bleek onduidelijk te zijn hoe ver wasbenzine verwijderd moet worden gehouden van ontstekingsbronnen. De schattingen liepen uiteen van 1 tot 100 meter.

Bijna de helft van de ondervraagden dacht dat ‘Afval niet in de gootsteen werpen’ te maken heeft met het milieu. Deze aanbeveling is echter bedoeld om de vorming van ontvlambare dampen boven het aanrecht (vlak onder de geiser!) te voorkomen. Als men al weet dat wasbenzine niet door de gootsteen gegooid mag worden, is de volgende vraag of men weet wat dan wel te doen met het afval. Alhoewel bijna de helft van de ondervraagden terecht aangaf dat het naar een centraal inleverpunt moet worden gebracht, is nog onduidelijk of men weet waar zo'n punt zich bevindt en of men resten wasbenzine daar ook daadwerkelijk heen brengt.

Het onduidelijkst bleek de veiligheidsaanbeveling om maatregelen tegen de ontlading van statische elektriciteit te nemen. Meer dan de helft van de ondervraagden weet geen enkele maatregel te noemen.

De waarschuwing ‘licht ontvlambaar’ staat op produkten die gemakkelijk vlam kunnen vatten. Een op de drie mensen denkt dat een licht ontvlambare stof minder ontvlambaar is dan een ontvlambare stof. Zij vatten het woordje licht kennelijk op in de betekenis van ‘een beetje’. Deze verwarring is te verklaren omdat deze laatste betekenis in het alledaagse taalgebruik vaak voorkomt, bijvoorbeeld in licht gewond.

Onduidelijke gevaarsymbolen

Waarschuwingen en veiligheidsaanbevelingen worden in de meeste gevallen vergezeld van een gevaarsaanduiding: een symbool voorzien van een onderschrift. In het algemeen trekken symbolen de aandacht, hebben ze een grote zeggingskracht en nemen ze weinig plaats in. Het gebruik van symbolen maakt het bovendien mogelijk dat ook kinderen, mensen die een andere taal spreken en analfabeten de informatie kunnen begrijpen. Deze voordelen vallen weg als de symbolen niet begrepen worden.

Het vlamsymbool, zoals op het etiket van wasbenzine, en het doodshoofd bleken bekende symbolen te zijn.

Minder bekend zijn de symbolen voor oxyderende (dat zijn sterk reagerende) en corrosieve (bijtende) stoffen. Het symbool voor corrosieve stoffen wordt maar door de helft van de ondervraagden geheel of gedeeltelijk goed benoemd. Het symbool voor oxyderende stoffen door slechts een kwart van de ondervraagden. Eenderde van de ondervraagden verwart dit symbool met het vlamsymbool. Voor alle symbolen geldt dat ze voor de ondervraagden veel vaker een algemeen gevaar aangeven dan de specifieke gevaren waarvoor de symbolen bedoeld zijn.

[p. 187]

Conclusies

De begrijpelijkheid van voorgeschreven gevaars- en veiligheidsinformatie laat te wensen over, omdat die niet goed aansluit bij het taalgebruik van consumenten. Onbegrijpelijkheid kan de gebruiker van het produkt afschrikken deze informatie verder te lezen. Als de informatie wel wordt gelezen, is de kans groot dat door verwarring of vaagheid, gevaren verkeerd geschat worden en veiligheidsaanbevelingen niet of onjuist worden opgevolgd. Het vervangen van moeilijke, weinig voorkomende woorden en vage en abstracte beschrijvingen door alledaagse taal (bijtend in plaats van corrosief) kan de begrijpelijkheid vergroten. Bovendien moeten veiligheidsaanbevelingen aangeven wat je wel moet doen, en het liefst in meetbare eenheden (‘Houd wasbenzine minstens twee meter verwijderd van vuur’).

Sommige gevaarsymbolen worden slecht begrepen. Het onderschrift draagt lang niet altijd bij tot een beter begrip. Symbolen vestigen de aandacht op gevaar, maar gebruikers kennen de specifieke betekenis van de verschillende symbolen vaak niet. Hierdoor zullen de huidige symbolen altijd vergezeld moeten gaan van waarschuwingszinnen en veiligheidsaanbevelingen. Het symbool dient dan vooral om de aandacht te trekken, een functie die ook door één algemeen gevaarsymbool zou kunnen worden vervuld.