Onze Taal. Jaargang 58

[p. 148]

Met een lichte geur van ongewassen beddegoed
Lex Bruinhof - parlementair journalist, Rijswijk

Als je maar lang genoeg als politiek journalist in Den Haag hebt gewerkt, krijg je een neus voor taalgeur van de politieke partijen. Neem nu maar eens zo'n blaartrekkend beeld als de ‘lakmoesproef’. Wie zou dat gezegd kunnen hebben? U krijgt nu de tijd om uw gele viltstift te pakken en een kringetje te trekken rond 1. Hermes (CDA), 2. Kombrink (PvdA), 3. Voorhoeve (WD). Uw keus had moeten zijn: 2. Kombrink, want die stoplap lakmoesproef komt uit de linkse hoek.
Geboortedatum: periode ‘tien over rood’. Geboorteplaats: het Congresgebouw in Amsterdam, waar opgewonden socialisten elkaar de microfoon uit de handen rukken. De lakmoesproef!!! Buiten adem slaagt een van hen erin dat zotte woord de zaal in te slingeren.

Kostenplaatje, prijskaartje, geur van bederf, schijn des kwaads, arbeiderisme. Ik schreef er weleens over in de krant en vroeg aan Van Mierlo of hij daar niet melig van werd. Helemaal niet. Serieus als hij is, noemde hij die lakmoes een heel bruikbaar beeld. Journalisten zijn ook niet altijd even origineel, sneerde hij.

Sigaren en bloedgroepen

Politici vormen een apart wereldje met een eigen jargon, met een eigen dieventaaltje. Hebt u ze op de vraag van een televisiejongen ooit wel eens ja of nee horen zeggen?

Verwacht u van mij niet dat ik tot in details kan vertellen welke taal er per partij wordt gesproken. Dat is niet mogelijk. De dames en heren in de politiek jatten ook veel van elkaar.

Als je mensen met het degelijk uiterlijk van een kerkmeester, een collectant, een jongerenleider of een ouderling klip en klaar hoort zeggen, heb je met CDA'ers te doen. Die willen alles van de minister klip en klaar weten. Je vraagt je af hoe zo'n truttige deutschsprachige lullificatie in die partij is terechtgekomen. Waarschijnlijk praten ze de Duitse CDU na. Je hóórt het Helmuth zeggen: KLIPP UND KLAR.

Voor ‘een sigaar uit eigen doos’ moet je bij de VVD zijn. Die mensen daar hanteren blijkbaar de bolknakkige taal van werkgevers die een doos met Elisabeth Bas op tafel hebben staan als zij onderhandelen. Het beeld ligt voor de hand.

CDA'ers spreken van bloedgroepen. Het gaat dan om wat de christenen in die partij van ‘kerk’ uit waren: KVP, ARP of CHU. Biesheuvel hoorde je vaak tegen de AR-jongeren zeggen dat zij een Gideonsbende waren. Richteren 7:22. De CHU markeerde zich als de unie van wet- en veehouders, altijd zoekend naar handjeklap en compromis. De oude Tilanus zei: ‘Moet dat nu zo?’ Altijd hebben ze bij de Unie geweigerd hun partij een partij te noemen. Het bleef een Unie. Zweverige taal van een zweverige partij zonder programma. ‘We zijn net als patrijzen’, zei Tilanus. Hij was veeboer in het diepst van zijn gedachten. ‘We fladderen op en strijken weer bij elkaar in de buurt neer.’ De eerste keer klinkt zoiets wel aardig. Maar dan. Je ruikt ze in het CDA nog tien meter tegen de wind in: de enerzijds-anderzijdsfiguren van de voormalige KVP, de knoestige antirevolutionairen (Boersma: de beuk erin). Beernink (CHU) hield het op oude Zwolse koek toen hij erop betrapt werd een oude rede uit Zwolle voor te lezen bij de algemene bespiegelingen in de Tweede Kamer.

Improviseren of declameren?

Kenmerkend voor alle politici is dat zij negen van de tien keer aantoonbaar aan het freewheelen zijn voor zij de draai van hun betoog te pakken hebben. Je hoort ze denken terwijl ze al aan het praten zijn. Of liever... aan het schrijven. U moet weten dat dagbladjournalisten al over twintig meter redevoering beschikken als de spreker nog moet beginnen. Zo kan het voorkomen dat een redacteur de laatste hand legt aan een vernietigend commentaar op een rede die nog uitgesproken moet worden.

[p. 149]

We hebben in de jaren zestig een vermakelijk debat gekend in de Tweede Kamer over ‘voor het vuistje praten’ of ‘van het blad spelen’. Bommer (PvdA) en kamervoorzitter Van Thiel vonden dat er alleen van aantekeningen mocht worden voorgedragen. Het debat zou er levendiger door worden. Dat plan heeft nooit een meerderheid gehaald. Marcus Bakker, die een begenadigd spreker is, toonde zich een fervent tegenstander. Hij vond het niet democratisch. Chronische stotteraars als de staatkundig gereformeerde Van Dis (die zelfs voor of tegen op een briefje schreef als er gestemd moest worden) zouden hierdoor gehandicapt zijn. Alles van te voren op A4'tjes dus. De geroutineerde journalist flikkert de eerste velletjes met gebeitelde volzinnen als ‘we leven in een turbulente tijd’ meteen in de prullenbak. Routineus begint hij met het derde velletje van achteren, want daar komt het nieuws pas.

De rederijker I.A. Diepenhorst verbaasde vriend en vijand met twintig holle bijzinnen die hij ter plekke in elkaar schoof aan de hand van een, twee kriebels van 4 × 2 cm. Marcus Bakker heb ik nooit iets zien raadplegen. Hij schudde ze uit zijn mouw, de zoutzure opmerkingen als: ‘Ik constateer bij de minister de gespannen blik van een koe die over de sloot kijkt.’

Dagelijks worden er nieuwe woorden en begrippen geboren. Zij komen met een frisse ‘bloeb’ vrij uit de kokende massa die taal heet. Aan de opvliegers uit de politiek zit al gauw een lichte geur van ongewassen beddegoed...