Hoe vermaard is beroemd?
Waarom is het nodig, in een verklarend synoniemenwoordenboek dit soort structurele relaties tussen de woorden aan te brengen? Zonder een dergelijke ordening zou het VSW een eigenaardig, chaotisch ratjetoe zijn waarin iedere gebruiker binnen de kortste keren het spoor bijster zou raken. Er zijn allerlei vaste afspraken nodig, van de auteur met zichzelf, en van de auteur met de gebruiker. Kijken we bijvoorbeeld naar P. Hendriks. Deze presenteert een synoniemencluster bestaande uit de woorden befaamd, beroemd, berucht, en vermaard, en deelt mee dat befaamd altijd in gunstige zin gebruikt wordt, berucht in ongunstige. Beroemd en vermaard duiden allebei een eervol bekend zijn aan; en het verschil tussen beroemd en vermaard is, aldus Hendriks, dat eerstgenoemd woord ‘sterker’ is dan het laatste (hij baseert dit op het feit dat beroemd is afgeleid van roem, vermaard van mare). Als je probeert deze informatie in een relatieschema te zetten, krijg je het volgende beeld:
Zouden we echter consequent proberen deze woorden zoveel mogelijk in verband te brengen met hun hyperoniem, dan gaat het schema er veel eleganter uitzien. Befaamd en berucht kunnen dan allebei ‘hangen’ aan hun gemeenschappelijke hyperoniem bekend. Dat heeft het voordeel dat het schema aan een centraal trefwoord, bekend, kan worden opgehangen, en strakker georganiseerd is.
Deze Hendriks-cluster toont ook een andere zwakke plek van het boek: de clusters zijn erg onvolledig. Gatenkazen. Dat was de tweede reden waarom ik een nieuw boek wilde schrijven. Ik mis bij Hendriks een hele rij andere woorden die onder de noemer bekend of beroemd vallen: roemrucht, roemruchtig, fameus, gevierd, illuster, gerenommeerd, van naam, notoir en legendarisch.
Hyperonymie en synonymie zijn niet alleen geschikt als methode om zelfstandige naamwoorden onderling in een zinvol semantisch verband te brengen, maar kunnen in beginsel ook van toepassing zijn op alle andere woordsoorten. Zo is het bijvoeglijk naamwoord groot een hyperoniem van enorm, het bijwoord helemaal een hyperoniem van van a tot z, en het voorzetsel voor in een bepaalde betekenis het hyperoniem van ter wille van. Ja,