Onze Taal. Jaargang 58

Over floppy's, guppy's en yuppies
Schijnbare verkleinwoorden uit het Engels
J. Posthumus - ex-medewerker Anglistisch Instituut RU Groningen

Arthur Kooyman wijst er in Onze Taal van januari 1989 (blz. 9) op dat de Engelse floppy in het Nederlands flopje kan komen te heten. Dit is geen op zichzelf staand geval. Om inzicht te krijgen in wat hier precies aan de hand is, kunnen we het best een lijstje geven van vergelijkbare gevallen, met alle vormvarianten die bij dergelijke aan het Engels ontleende woorden tot dusver zijn gevonden.

Omdat in woorden als koppie, boompie, etc. de uitgang -ie een spreektaalvariant is van het ‘nettere’ -je, is het niet verwonderlijk dat ook een ontleend zelfstandig naamwoord op -ie of -y (de spelling kan variëren) als een verkleinwoord wordt opgevat. Dat heeft dan tot gevolg dat naast de vorm op -ie een nevenvorm op -je kan optreden, en dat we naast de verkleinvorm ook nog de kale stam kunnen zien verschijnen: de reeks vormen wordt dan floppy, flopje, flop. De woorden waarbij dit verschijnsel zich voordoet, zijn, behalve het genoemde floppy, ook nog guppy, junkie en yuppie. Soms, zoals bij de laatste twee, hebben we alleen de eerste en de derde vorm; net als bij het Nederlandse jochie blijft de vorm op -je achterwege. Het Engels kent doorgaans alleen maar de vorm op -ie of -y, niet de verkorte stamvorm (tenzij soms met een andere betekenis).

Deetflop

Kooyman heeft floppy en flopje al genoemd, maar daarnaast komt ook flop wel degelijk voor, zij het misschien nog niet zeer algemeen. Toen destijds de nieuwe studiefinancieringsregeling door het Ministerie van Onderwijs werd opgezet, kwam er ook een computerprogramma op schijf beschikbaar waarmee iedere student de hoogte van de studietoelage zelf zou kunnen uitrekenen. Dit programma bleek fouten te bevatten, en daarom vervaardigde een Delftse student eind 1986 een verbeterde versie die de naam ‘poenflop’ kreeg, ter onderscheiding van wat hij de ‘Deetflop’ noemde. (Bij deze laatste benaming speelde natuurlijk ook een woordspeling mee met flop in de zin van mislukking.) Afgezien van dit speciale geval, spreken computergebruikers onder elkaar, zo wordt mij verzekerd, beslist ook wel van floppen ter afwisseling van het ‘officiëlere’ floppy's.

Een voorbeeld waarbij alle vormen algemeen voorkomen, wordt geleverd door het aquariumvisje dat is genoemd naar R.J.L. Guppy, een geestelijke uit Trinidad, die in de vorige eeuw een aantal exemplaren aan het British Museum deed toekomen. De guppy (mv. guppy's), de guppie (eigenlijk een foutieve spelling; mv. guppies), het gupje (mv. gupjes) en de gup (mv. guppen), ze komen alle in vrije variatie voor. De verschillende vormen staan ook al in de woordenboeken opgenomen, het volledigst in de Grote Koenen en in de nieuwe Spellinggids Eigentijds Nederlands (Wolters, 1989).

De junkie is een nieuwere verschijning in de Nederlandse samenleving. Misschien omdat hij/zij als nogal dreigend wordt ervaren, wordt de vorm op -ie, die bij personen vaak fungeert als troetelnaam, steeds meer vermeden. Zodoende lezen en horen we nu verreweg het meest over junks (soms ook junken), en is de oorspronkelijke vorm junkie op de achtergrond geraakt. Als equivalent van junkie komt de vorm junkje naar mijn beste weten niet voor. Maar nu junk de gevestigde vorm is geworden, kan daarvan natuurlijk wel weer een eigen verkleinvorm worden afgeleid. Iemand zou best kunnen zeggen: ‘Zag je daarnet dat zielige junkje?’

Van yuppie tot yuppen

Ten slotte de yuppy of yuppie, het jongste van deze leenwoorden, dat niettemin veel opgang heeft gemaakt omdat het een fenomeen aanduidt dat wij ook in Nederland graag op de korrel nemen, namelijk dat van de snelle carrièremaker die duur doet en er duur wil uitzien. In de Verenigde Staten stak hij in 1983 de kop op, hier maakt hij sinds 1986 furore. Terwijl, net als bij de junkie, een equivalente vorm op -je niet voorkomt, is de afkorting yup inmiddels al net zo populair als de oorspronkelijke Engelse vorm. Naast yups komt ook het echt Nederlandse meervoud yuppen al veelvuldig voor, en ook de spelling jup is al eens gesignaleerd.

Dit alles laat zien hoe Nederlandse woordvormingsregels ook kunnen werken op vreemde woorden, en hoe ontleende woorden dientengevolge kunnen gaan afwijken van hun buitenlandse model. Deze vorm van aanpassing kunnen we zien als een natuurlijke ontwikkeling, die het bewijs levert dat de genoemde woorden in onze taal zijn ingeburgerd. Lastig is natuurlijk - en daarvan moeten we ons terdege bewust zijn - dat dergelijk vernederlandst Engels in ons taalverkeer met Engelssprekenden de nodige verwarring kan veroorzaken. Hoe voor de hand liggend de hier besproken woordvormingsverschijnselen ook mogen zijn, toch treden ze niet onverbiddelijk in werking. Opvallend is dat het toch ook frequent gebruikte woord hippie niet dit soort nevenvormen heeft ontwikkeld.