Onze Taal. Jaargang 58

[p. 100]

Voorzet 20 schiet doel voorbij (1)
De spellingvoorstellen van de Taalunie
P.A.J. Wels - hogeschooldocent Nederlands/ Taalbeheersing te Sittard

Op 28 februari van dit jaar presenteerde de Taalunie in Brussel raamvoorstellen intake spellingwijziging. Ze verstoorde daarmee de redelijke mate van spellingrust en -vrede die in onze streken heerste, en ze wakkerde de zwakjes en folkloristisch smeulende restjes spellingonvrede aan. Nadere regelingen zijn op spellinggebied echter nodig, in het bijzonder ten aanzien van de leenwoordenspelling. De Werkgroep ad hoc heeft wel heel erg veel hooi op haar work genomen. Haar voorstellen zijn zeer ingrijpend. De vraag dringt zich op in hoeverre ze noodzakelijk, nuttig en wenselijk zijn. Onder de loep blijken diverse voorstellen zodanig onderbouwd te zijn dat een voorlopig en voorzichtig ‘nee’ zeker op zijn plaats lijkt. Het valt voorts op dat in het voorstel tot modernisering van de leenwoordenspelling wel heel erg weinig Nederlandse stem doorklinkt. In een tweede aflevering van deze bespreking komen de verbindingsletters en de diakritische tekens aan de orde.

Bij afweging van de gedane spellingvoorstellen is het goed vooraf op te merken dat het algemeen maatschappelijk belang van spellingeenheid en -rust bijzonder groot geacht mag worden.

Spellingwijzigingen dienen daarom zo beperkt mogelijk, uiterst behoedzaam en uitsluitend op goede gronden plaats te vinden. Men zou van het standpunt moeten uitgaan dat spellingwijzigingen achterwege moeten blijven als er geen dringende noodzaak toe is. Men zou zelfs instandhouding van kleine gebreken van gering gewicht moeten verkiezen boven herziening van een hele regeling of van grote delen van een regeling.

Genusaanduidingen

De Werkgroep stelt voor de voornaamwoordelijke aanduidingen (v., m. en o., die leiden tot haar en zijn) uit het Groene Boekje te schrappen. Ze geeft als reden hiervoor op (Voorzetten 20, blz. 87-88) dat het om een zuiver grammaticale kwestie gaat, die buiten de spelling valt. Vroeger had vermelding van het woordgeslacht zin: ze maakte een correct gebruik van de buigings-n mogelijk. Nu gebruiken we die buigings-n niet meer, aldus de Werkgroep, en kan de vermelding van het woordgeslacht wel geschrapt worden. Het hoort onderwerp te zijn van een afzonderlijke grammaticale regeling.

Het is te betreuren dat de Werkgroep voorstelt de regeling van de genusaanduiding te schrappen en dat ze nalaat voor te stellen dat men de regeling nu verbetert. Juist voor deze regeling zijn nadere voorschriften broodnodig. Het is weliswaar correct dat het hier om een grammaticale kwestie gaat, maar voor de schrijvende taalgebruiker is de genusaanduiding toch altijd verbonden met de spelling. Als het nu denkbaar zou zijn dat de kwestie van het woordgeslacht zou kunnen worden opgelost in een eenvoudige en algemene regeling die men buiten welke lijst dan ook om goed kon toepassen, dan zou er voor het voorstel iets te zeggen zijn.

In de jaren vijftig zag de Commissie daar geen mogelijkheid toe. Men achtte ter regeling van dit probleem een afzonderlijke lijst nodig, net zoals men die nodig achtte ter regeling van de leenwoordenspelling. Men bracht de twee regelingen bijeen in de Woordenlijst. Op de Taalunie rust nu dus eigenlijk de plicht om aan te geven hoe een algemene regeling van de voornaamwoordelijke aanduiding er moet uitzien. Is ze inderdaad met weinig problemen en zonder afzonderlijke lijst toepasbaar en praktisch, dan is het voorstel toe te juichen. Blijkt echter dat zo'n regeling niet aan genoemde eisen van eenvoud kan voldoen, en blijkt dat er toch ook een lijst nodig is, dan moet de conclusie zijn dat de genusaanduiding moet blijven, zodat we voorkomen dat de schrijvende taalgebruiker twee lijsten moet raadplegen.

Leenwoorden

Ten aanzien van de leenwoorden pleit de Werkgroep voor een enkelvoudige norm en voor een herziening van het Groene Boekje die bestaat uit een aanpassing aan het ‘autochtone’ spellingpatroon, met andere woorden: een gemoderniseerde spelling. Woordbeelden als akku, aksent, eksellent, akwarel en ekologie behoren tot de acceptabele mogelijkheden, maar tiepies, sjofeur, dozis en kwafferen gaan haar te ver. Iedereen zal de Werkgroep bijvallen in de stelling dat het goed is dat er een enkelvoudige norm komt. (Overigens bepleit de Werkgroep op blz. 104-105 dubbele mogelijkheden voor woordvormen als bureau/buro, niveau/nivo, apotheek/apoteek, teneinde te voorkomen dat spelvormen worden opgedrongen ‘die grote groepen van de taalgebruikers als een “gepasseerd station” beschouwen’) De Werkgroep heeft onderzoek laten doen naar de geldigheid van deze stelling, en wat we allemaal al lang wisten, is bevestigd: die dubbele mogelijkheden veroorzaken verwarring.

De Werkgroep meldt nu dan ook terecht dat die dubbele norm hèt knelpunt van onze spellingregeling is en dat de tijd rijp lijkt voor invoering van een enkelvoudige norm voor alles en iedereen. Haar antwoord op de vraag welke norm dat moet zijn, is helaas onvoldoende verantwoord: waarom die enkelvoudige norm zoeken in modernisering en niet in de thans algemeen ingeburgerde voorkeurspelling? Juist voor dat laatste is veel te zeggen. Bij ‘opwaardering’ (blz. 105) van de voorkeurspelling verandert er heel weinig. Enkele positieve gevolgen zijn:

1. Aanpassingsproblemen zijn er in ons land helemaal niet. Alleen zij die de voorkeurspelling nog niet toepasten, zullen enige aandrang ervaren om dat toch maar te gaan doen.

2. Uitgevers worden niet met enorme kosten opgescheept als ze de wettelijk voorgeschreven voorkeurspelling van de overheid al volgen.

3. Voor niemand ontstaat er een breuk met het verleden, want als men de voorkeurspelling tot norm uitroept, kan alles wat in die spelling gedrukt is, blijven zoals het is.

4. Het woordbeeld waaraan we gewend zijn, verandert helemaal niet.

[p. 101]

Sterker nog, eigenlijk: het wordt hoe langer hoe meer bevestigd als degenen die zich tot dusverre niet tot de voorkeurspelling bekenden, deze nu wel gaan volgen.

De internationale c

In de voorkeurspelling is het aantal c-woorden een veelvoud van het aantal k-woorden. Hierdoor heeft de voorkeurspelling een internationaal karakter: ze sluit aan bij de woordbeelden van het Engels en Frans. Na het wegvallen van de Europese binnengrenzen in 1992 zal het zakelijk verkeer toenemen in intensiteit. Internationale contacten zullen na verloop van tijd aan de orde van de dag zijn en net zo gewoon worden als nationale communicatie. De kans op spellingverwarring blijft zoveel mogelijk beperkt als internationale woordbeelden als contact, compact, excellent e.d. gelijk zijn. Het merendeel van de woorden die hier in het geding zijn, wordt gevormd door zulke woorden. Het zijn immers léénwoorden. Het is juist nu beter om het woordbeeld internationaal te houden voor zover het al internationaal is. Zo gaat men verwarring tegen.

Het Nederlandse bedrijfsleven zal daarom zeker niet erg ingenomen zijn met de ideeën van de Werkgroep.

Onze zakenwereld is zelfs van mening dat nota bene de voorkeurspelling al te vooruitstrevend is. Woorden als produkt, publikatie, komedie, predikaat, kandidaat e.d. hebben in 1954 een k gekregen op de plaats waar eerst een c stond. Te weinig internationaal, oordeelde de Nederlandse industrieel. Nog in 1987 kon men een bedrijfsingenieur van Philips op een congres van Onze Taal horen pleiten voor herinvoering van al die internationale c's.

De voorkeurspelling moet niettemin gemoderniseerd worden. Gebrek aan systematiek is niet rampzalig, stelt de Werkgroep, want mensen zijn woordbeeldspellers. Zij beredeneren niet iedere keer hoe ze een woord moeten schrijven, maar ze diepen het woordbeeld uit hun geheugen op. Inconsequentie is daarom niet zo erg.

Hier breekt de klomp van de spellende taalgebruiker! De moderniserende Werkgroep ontkomt immers zelf niet aan de noodzaak tot inconsequentie (wel aksent en kritikus, maar geen sentrum en sietroen, en weer wel critici, enz). Speciaal het feit dat mensen woordbeeldspellers zijn, zou vervolgens een doorslaggevend argument moeten zijn om een spellingbeeld tot norm te verheffen dat algemeen ingang heeft gevonden, zoals bij ons de voorkeurspelling.

		Nederland					Vlaanderen
		1	2	3	4	5	1	2	3	4	5
25.	ekstra/extra	26	63	11	-	-	34	58	6	-	3
61.	politicus/politlkus	40	34	25	-	-	37	48	12	-	3
62.	akwarel/aquarel	28	61	10	-	-	54	34	9	-	3
63.	junl/junle	85	10	5	-	-	87	7	3	-	2
64.	bibliotheek/biblioteek	61	29	9	-	-	42	47	8	-	2
69.	driën/drieën	16	76	6	1	1	28	63	6	-	3
70.	direkteur/directeur	44	25	32	-	-	63	19	16	-	2
71.	niveau/nivo	39	39	21	-	-	56	36		-	5
72.	elasties/elastisch	34	52	14	-	-	31	60	4	2	3
87.	theorie/teorie	74	20	6	-	-	53	38	6	-	2
88.	akku/accu	30	42	27	-	-	48	37	12	-	3
89.	magnifick/manjifick	79	17	3	1	-	73	20	4	-	3
90.	quasi/kwasi	31	46	22	-	-	33	54	10	-	3
91.	ex-vrouw/ex vrouw	53	25	21	1	-	48	31	17	1	3

1 = de voorkeur voor het eerst gegeven woord.

2 = de voorkeur voor de tweede mogelijkheid.

3 = beide.

4 = een eigen alternatief.

5 = weet niet/geen mening.

Enkele belangwekkende uitkomsten van het publieksonderzoek onder 1000 Nederlanders en 1000 Vlamingen, overgenomen uit het onderzoeksrapport ‘Speling in de spelling’. Uit de kolommen 1 en 2 blijkt de mate van hervormingsgezindheid binnen de beide groepen.

Het belang van België

In België is dit anders. De Vlamingen, notoire c-haters, hebben al in de jaren vijftig mede veroorzaakt dat we de mogelijkheid van de k naast de c moesten openhouden. Hieruit is, om met Vondel te spreken, een vloed van narigheden gesproten: die dubbele norm hield ons langdurig in verwarring. Het lijkt echter of we van die geschiedenis niets geleerd hebben, want opnieuw heeft het er alle schijn van dat Vlaamse inzichten zodanig gelden dat we door die invloed met een ongewenste spellingregeling komen te zitten.

Een belangrijk deel van de argumenten vóór wijzigingen baseert de Werkgroep op haar publieksonderzoek. In de publikatie Speling in de spelling is dit onderzoek beschreven. Het heeft andermaal bevestigd hoe on-Frans de Vlamingen hun Nederlands wensen te blijven schrijven.

Ongeveer 1000 Nederlanders en 1000 Vlamingen werd gevraagd naar hun spellingvoorkeur. In Nederland koos respectievelijk 40% c, 34% k en 25% beide mogelijkheden in het woord politicus. Voor het woord accu koos 42% cc, 30% kk en 25% beide mogelijkheden. De Vlamingen zagen meer in de letter k: ten aanzien van allebei de woorden wenste 37% c/cc, 48% k/kk en 12% beide mogelijkheden. Als men dit resultaat mede in aanmerking wil nemen bij besluiten over spellingmaatregelen, dan dient men ter regeling van de spelling van twintig miljoen taalgenoten deze uitkomsten te wegen: de ene groep omvat veertien miljoen mensen en de andere zes miljoen. Uit de voorstellen van de Werkgroep blijkt van weging echter niets. Zij kiest voor de k. Als men wel weegt, komt men tot een ander resultaat. De ene uitkomst telt dan voor 14/20; de andere voor 6/20. Bij deze redelijke weging blijkt dat de meerderheid van die twintig miljoen voor de c geporteerd is. Een definitieve keuze voor de voorkeurspelling lijkt daarom des te meer verantwoord. De optie waaraan de Werkgroep de voorkeur geeft, dient te worden afgewezen.