Onze Taal. Jaargang 58

Zonder speling naar spelling
Droom en daad in het spellingdebat
P. Smulders - Taaladviesdienst Onze Taal

Op 28 februari jl. presenteerde de Nederlandse Taalunie voorstellen tot herziening van onze spelling. Die voorstellen van de Werkgroep ad hoc Spelling hebben veel stof doen opwaaien. De vraag in dit artikel is in hoeverre de Werkgroep met de voorstellen aansluit bij de behoefte van grote en belangrijke groepen taalgebruikers. Een negatief antwoord op deze vraag wordt ingegeven door enkele passages uit het onderzoeksrapport van de Werkgroep, alsook door de spellingproblemen die uit de praktijk gegrepen zijn: de honderden taalvragen over spelling die elk jaar bij de Taaladviesdienst binnenkomen. In een volgend artikel zullen we ingaan op de al dan niet zinnige argumenten voor de afzonderlijke voorstellen. In dit artikel toetsen we de uitwerking van de voorstellen aan de praktijk van de Taaladviesdienst.

Zo min mogelijk veranderen

De Werkgroep liet haar voorstellen voorafgaan door een ‘beroepsgroepenonderzoek’ (groepsdiscussies met mensen die op grond van hun beroep veel met taal en spelling te maken hebben) en een ‘publieksonderzoek’ (een enquête onder een dwarsdoorsnede van Nederlandstaligen in Nederland en Vlaanderen). De conclusie over het resultaat van het beroepsgroepenonderzoek laat aan duidelijkheid niets te wensen over: ‘daarin kwam in het algemeen de wens naar voren dat er zo min mogelijk aan de huidige spelling veranderd zou moeten worden, behalve wat de dubbelspellingen van de bastaardwoorden betreft, die men - op welke manier dan ook - opgeheven wenste te zien’ (blz. 163). ‘Belangrijk’ noemt het rapport het feit dat er op dit ogenblik bij diegenen die beroepshalve met taal en spelling te maken hebben ‘geen verlangen bestaat om de spellingrust te verstoren’ (blz. 78). Enkele grote lijnen uit het publieksonderzoek sluiten hierbij aan: ‘men spreekt vaker een voorkeur uit voor bekende dan voor onbekende spelvormen; men wenst geen ingrijpende veranderingen; men prefereert één spelling, dus geen dubbelvormen’ (blz. 163-164).

De Taaladviesdienst van het genootschap beantwoordt elk jaar enkele honderden vragen over spelling. Die vragen gaan steeds over de aan te raden spelling van een woord, of over de te kiezen spelling in het algemeen. Uit de aard van de vragen valt af te leiden wat er in ieder geval zou moeten gebeuren met onze officiële spelling: we moeten af van het onzalige systeem van ‘aangeraden’ (en voor sommigen voorgeschreven) voorkeurspelling naast een ‘toegelaten’ alternatieve spelling. De keuzevrijheid die het Groene Boekje biedt, leidt tot problemen en

[p. 53]

maakt de taalgebruiker onzeker. De spelling van bastaardwoorden moet één vorm krijgen. Ten tweede moet het Groene Boekje zo snel mogelijk worden aangevuld met de vele woorden die ontbreken. Voor velen blijkt een woord zelfs officieel niet te bestaan zolang het niet in deze woordenlijst is opgenomen.

Onnodige wijzigingen

Maar wat doet de Werkgroep ad hoc Spelling? Ze doet voorstellen die veel maatschappelijke onrust veroorzaken, ondanks de verklaring van de Taalunie dat men wil voorkomen dat er een nieuwe spellingoorlog ontstaat, zoals in het begin van de jaren zeventig. De Werkgroep geeft ons niet waarop we zaten te wachten, en wel waarop we niet zaten te wachten.

De inmiddels vertrouwde c, x en q verdwijnt in woorden als kultuur, akku, skanderen, ekologie, aksent, eksellent en akwarel. Het trema vervalt in financiele, ideeen, geemancipeerd, neurien, reeel, efficient, enz. Dubbele medeklinkers in achtervoegsels, die niet nodig zijn voor de uitspraak, vervallen; voorbeelden: fietster en onmiddelijk. Voor de tussenklanken s en n komt in plaats van de oude regel een geheel nieuwe, waarin het bestaan van een bepaald meervoud de doorslag geeft; dit leidt tot koninginnendag, perenboom, memoiresschrijver en gemeentessecretaris naast gemeentensecretaris. Door een andere verandering ontstaan vlo'tje, ra'tje en piano'tje. Tot slot stelt de Werkgroep zelfs de werkwoordspelling ter discussie: ze wijst op de aantrekkelijkheid van hij vind, jij wachte, zij speeld en het gebeurd.

De Werkgroep heeft bij al haar voorstellen aangegeven dat, als haar ideeën niet worden overgenomen, ook gekozen kan worden voor het verheffen van de huidige voorkeurspelling tot de enig aanvaarde spelling (blz. 105). Ze geeft echter de voorkeur aan de beschreven wijzigingen.

De ontstane onrust over de voorstellen was niet nodig geweest als de Werkgroep beter in het oog had gehouden wat gangbaar en wenselijk is. In het rapport wordt geconstateerd dat de meeste mensen een woord spellen zoals ze het woordbeeld ervan in het geheugen hebben opgeslagen; ze leiden de spelling niet af volgens allerlei regels. Het invoeren van nieuwe regels is daarom af te raden. De taalgebruiker ziet graag voor elk woord één ‘goede’ spelling. Hij wil dat er aan het vertrouwde beeld van de huidige spelling zo weinig mogelijk verandert. H. Heestermans, hoofdredacteur van Van Dale, verwoordde dit standpunt in NRC Handelsblad van 6 maart jl.; professor Droste gaat in het hoofdartikel van deze aflevering van Onze Taal nog een stapje verder: ‘de spelling kunnen we voor de eerstvolgende eeuw maar het best laten zoals ze is’.

Hoe heet is de soep?

De lezers kunnen voorlopig gerust zijn over de spellingberoering. Gezien de reacties is de kans groot dat een flink deel van de voorstellen het niet zal halen. De verantwoordelijke minister Brinkman was het duidelijkst in zijn reactie op de voorstellen: ‘dit is het toegeven aan slordigheden’.

Los van de eerste reacties is er een andere reden waarom men niet moet denken dat de gedane voorstellen overmorgen kracht van wet zullen hebben. De Werkgroep heeft namelijk een voorstel voor een advies voor een voorstel gedaan. De ingewikkelde en omslachtige organisatie van de Taalunie houdt in dit geval in dat de ‘voorbereidende en terreinverkennende’ Werkgroep ‘op basis van een aantal oriëntaties een werkplan heeft ontwikkeld voor een echte spellingcommissie’ (blz. 39). Die commissie kan er pas komen nadat het hoogste adviserende orgaan van de Taalunie, de Raad voor de Nederlandse Taal en Letteren, het advies heeft gegeven dat een dergelijke commissie er moet komen. Dat advies gaat naar het hoogste beleidsbepalende orgaan van de Taalunie, het Comité van Ministers, dat een besluit neemt over de inhoud van een nieuwe spellingregeling. Pas als dit Comité van twee Vlaamse en twee Nederlandse ministers besluit dat de spelling ook werkelijk moet veranderen, dan zal een echte spellingcommissie worden ingesteld die de beslissingen van de ministers uitwerkt en de daarbij behorende woordenlijst samenstelt.

Het moet voor een ieder duidelijk zijn dat de ambtelijke weg die gevolgd moet worden nog zo lang is, dat het nog járen zal duren voordat er uit de voorstellen ook werkelijk een spellingherziening voortkomt.

Onwenselijke situatie

Toch is het kwaad al geschied. De behoefte aan een nieuw Groen Boekje is erg groot. De Taalunie zal waarschijnlijk vijf tot zes jaar nodig hebben voor een nieuwe woordenlijst. Voor een groot deel zal deze lange termijn te wijten zijn aan de toch nog vergaande voorstellen waarmee de Werkgroep is gekomen. Ook is de kans nu groter dat de verantwoordelijke ministers ‘nee’ zullen zeggen tegen het eindresultaat, waardoor de Taalunie weer terug is bij ‘af’.

De problemen van de spellende taalgebruiker blijven intussen gewoon bestaan, en dat weten ook de uitgevers van boeken. Dit voorjaar verschijnt bij Wolters-Noordhoff een uitgebreide spellinggids, een alternatief voor het verouderde Groene Boekje; in het najaar komt de geprivatiseerde Staatsdrukkerij/Uitgeverij met een tweede alternatief. Dit laatste werkje zal een combinatie zijn van het echte Groene Boekje (met dubbelspellingen) en een aanvulling van 30.000 woorden die gespeld zijn volgens de (nog niet en wellicht nooit aanvaarde) voorstellen van de Werkgroep. Deze merkwaardige mengelmoes heeft dan voor een deel kracht van wet, in afwachting van een eventuele spellingherziening.

De twee concurrerende particuliere initiatieven kunnen in enkele jaren zoveel prestige krijgen dat ze een nieuwe norm worden. Enkele jaren later zou de overheid dan nog eens met een echt Groen Boekje komen, als de spellingvoorstellen hun verblijf in de ambtelijke molens hebben doorstaan. De chaos zal compleet zijn als deze derde variant als mosterd na de maaltijd verschijnt. Alleen een snelle ingreep van de Taalunie zal de schade van deze ongewenste ontwikkeling kunnen beperken.

Nederlandse Taalunie, Voorzetten 20, Rapport van de Werkgroep ad hoe Spelling, G. Geerts (et al.), te bestellen bij de Stichting Bibliographia Neerlandica, Postbus 90407 2509 LK te 's-Gravenhage, of via de boekhandel, ISBN 90-71313-19-0, 171 blz., f 19,50.