Onze Taal. Jaargang 58

Calicot
J.J. Schlebaum-Jakschtov - lerares Nederlands, Castricum

In de televisieserie ‘Cagney en Lacey’ komt een jongetje voor met leesmoeilijkheden. In een aflevering in juni 1988 was hij vooruitgegaan, maar bij het woord calicot moest zijn moeder hem helpen. In de ondertiteling stond als vertaling voor calicot ‘cloqué’. Het woord calicot levert mij ook problemen: de spelling staat niet vast, de betekenis evenmin, en over de etymologie bestaat verwarring.

In Nederlandse woordenboeken komt het woord voor met en zonder t, en wordt de stof ‘effen witte of gele katoen’ genoemd. Soms wordt vermeld dat boekbinders de stof gebruiken. Meestal heet de katoen goedkoop; recente woordenboeken noemen de katoen fijn en linnenachtig. In Engelse en Duitse woordenboeken slaat de term zowel op bedrukte katoen als op een drukproces. Calicot is dus in het Engels een bedrukt weefsel.

Meestal wordt aangegeven dat de naam van de stof afgeleid is van Calcutta. Van Dale (11e druk, 1984) zegt dat calico(t) komt van Calicot of Calcutta. Koenen zegt in 1909 dat calicot genoemd wordt naar Calicoet of Calcutta. K. ter Laan zegt in zijn encyclopedie uit 1949 dat de stof heet naar Calicoet of Calicut. Deze laatste uitleg bevredigt mij: spellingvarianten. Bij Van Dale is de verwijzing naar Calicot of Calcutta dubbelzinnig. De stad Calcutta ligt aan de monding van de Ganges. Calicot of Calicoet of Calicut ligt aan de zuidwest-kant van de ‘punt’ van India. Van deze stad wordt in encyclopedieën verteld dat het een centrum was (misschien nog is) van textielnijverheid. Mij lijkt Calcutta niets te maken hebben met calicot.

Slechts Koenen geeft in 1909 een mogelijk synoniem voor calicot: ‘cassa’. Nergens ben ik de benaming uit de tv-ondertiteling cloqué (bobbeltjesstof) tegengekomen als synoniem of vertaling van calicot.

Naschrift redactie

Calicut was de stad waar Vasco da Gama in 1498 landde. In die tijd bestond Calcutta nog niet: pas in de 18e eeuw begon deze stad op te komen, onder invloed van de Engelsen die haar tot hoofdstad van hun Indiase imperium maakten (tot 1911). De stofnaam calicot is dan ook inderdaad afgeleid van Calicut. De verwarring wordt nog vergroot doordat de naam Calcutta is afgeleid van Kalikata, een van de drie dorpen waaruit Calcutta is ontstaan. Kalikuta is weer ontstaan uit Kali-ghat (= Kalitempel); wellicht is Calicut tot dezelfde bron terug te voeren.

Bijgaand artikel stond in De Telegraaf van 17 december 1988. Het werd ingestuurd door de heer J. Weitjens te Rotterdam; hij stelde in Onze Taal van mei 1987 (blz. 62) het plaatsen van diacritische tekens door tekstverwerkers aan de orde.