Onze Taal. Jaargang 58

Vakterminologie in het Nederlands
A.J. Vervoorn - Vakgroep Toegepaste Taalkunde, Technische Universiteit Eindhoven

Bij het benoemen van de verworvenheden van onze consumptiemaatschappij dringen zich een paar gewetensvragen op aan de zorgvuldige taalgebruiker. Hij kan immers meestal kiezen voor een Nederlands of voor een buitenlands, meestal Engels woord. Zo heeft de tekstverwerker intussen de wordprocessor verdrongen. Maar hij kan ook kiezen voor een internationaal woord boven het puur Nederlandse: chemie is niet slechter dan scheikunde. Dat in de praktijk veel mensen helemaal niet kiezen en liever allerlei mengvormen gebruiken, kan iedere lezer echter dagelijks constateren.
Op het congres van de Belgische Vereniging Algemeen Nederlands (VAN), dat 19 november jl. in Gent plaatsvond, stond de Vakterminologie in het Nederlands centraal. Met die titel is al min of meer een standpunt weergegeven: er staat géén vraagteken achter. Dat zou trouwens vreemd geweest zijn voor een vereniging die het Genootschap Onze Taal van Vlaanderen is!

In een vijftal voordrachten werden de volgende aspecten van de Nederlandse (of moet het zijn: Nederlandstalige?) vakterminologie behandeld: de rol van onze termen binnen de Europese Gemeenschap; termen binnen de technische wetenschappen; het terminologie-onderwijs in de Brusselse vertalersopleiding; en ten slotte de rol van de plannen van het SaNT, het Samenwerkingsverband voor Nederlandstalige Terminologie.

Het SaNT-merk

SaNT zal voor velen nog een onbekend begrip zijn. Daarom was het goed dat de voorzitter ervan, drs. W.A.M. de Vroomen, iets over de achtergronden en plannen onthulde. Het verband vloeit voort uit het Nederlands-Belgische verdrag inzake de Taalunie, waarin het belang van een goede gezamenlijke terminologie onderstreept wordt. De Nederlandse Taalunie en de Nederlandse en Belgische Normalisatie-instituten zijn de deelnemers in het Samenwerkingsverband, dat niet tot doel heeft om zelf terminologieprojecten uit te voeren, maar om een beleid uit te stippelen voor het terminologisch werk in ons taalgebied en om gunstige voorwaarden te creëren voor de uitvoering. Dit betekent dat er richtlijnen gesteld worden voor verantwoorde terminologieprojecten, dat er publiciteit gegeven kan worden aan goede resultaten en dat de beoefening van het zich ontwikkelende vak terminografie (leer van het systematisch ordenen en definiëren van termen) ondersteund wordt. Het SaNT-merk moet voor onze taal dezelfde waarde krijgen als het Kema-keurmerk voor elektrische apparaten!

Als eisen waaraan een ideale term moet voldoen, noemde Rita Temmerman: hij moet taalkundig correct en kort zijn, gemakkelijk te spellen en uit

[p. 38]

te spreken, en geen probleem opleveren voor het vormen van afleidingen. Daarom is back-upprocedure, om maar eens een informatica-voorbeeld te nemen, géén goede term! De eisen zouden zich wel wat verder mogen uitstrekken dan de vorm: ook de betekenis van de term moet duidelijk vastliggen. Goede definities en een systematische beschrijving en ordening behoren dan óók tot de eisen van goede terminologie.

Het pro van de moedertaal

Het is geen toeval dat ik zojuist een voorbeeld uit de informaticataal gaf: het is immers vooral de moderne technologie die ons overspoelt met produkten en termen. De exacte en toegepaste wetenschappen ontwikkelen zich buitengewoon snel, en veel speerpunttechnologie (high-tech) wordt buiten het Nederlandse taalgebied ontwikkeld. Vooral het Engels dient als medium om ons in te lichten.

Voor de wetenschappelijke gedachtenwisseling tussen de specialisten is dat Engels geen enkel probleem en zelfs heel functioneel. Maar, en nu citeer ik de grote wetenschapper H.B.G. Casimir,

‘Betekent het voorgaande nu dat de wetenschappelijke communicatie in het Nederlands slechts van ondergeschikt belang is? Geen sprake van. (...) De meeste beoefenaren van de natuurwetenschap zullen althans het Engels redelijk beheersen, maar er zijn slechts weinigen die het even goed beheersen als hun moedertaal, zelfs niet - of misschien zou ik moeten zeggen vooral niet - als ze beweren die te zijn vergeten. De primaire betekenis van een woord, dat gaat nog wel en die kan men desnoods ook in een woordenboek opzoeken. De nauwkeurige gevoelswaarde, de mogelijke associaties, die kent men minder goed dan in zijn moedertaal. Schrijft men een publikatie in een vreemde taal, dan moet men over het onderwerp ook denken in die vreemde taal. Het gevaar bestaat dat men minder diep en vooral minder genuanceerd denkt dan in zijn moedertaal. Ook daarom is het van belang dat er een duidelijke en algemeen geaccepteerde terminologie bestaat en dat deze zich tijdig aanpast aan nieuwe ontwikkelingen.’

Deze woorden uit 1984 zijn nog steeds het overwegen waard, lijkt me. Mijn conclusie is dat vooral de extremen in de communicatie, de volstrekte leek enerzijds en de baanbrekende geleerde anderzijds, het meest gebaat zijn bij Nederlandse vakterminologie. De eerste omdat hij anders overal buiten staat, de tweede om zijn meest verfijnde gedachtennuances onder woorden te brengen. Slechts de grote groep van middelmatigen heeft belang bij de vreemde termen, bijvoorbeeld om status te verwerven.

Woordontwerpers gevraagd

Het dichtst bij dit standpunt kwam in Gent de oud-hoogleraar ir. D. Vandepitte, een wetenschapper van internationale faam op het gebied van staalconstructies. Hij lanceerde het aardige voorstel om de evolutie in diverse vakgebieden te laten begeleiden door een woordontwerper. Deze functionaris zou dan in een zeer vroeg stadium de terminologie kunnen volgen en sturen. Vragen daarbij zijn dan natuurlijk wie zo'n woordontwerper aanstelt, wie hem gezag verleent of waar hij zou moeten zitten. Ook zag Vandepitte er geen bezwaar in om voor het Nederlands volstrekt nieuwe termen te scheppen die voldoen aan de door Temmerman genoemde eisen. In plaats van computer hadden we ook buol of torp kunnen afspreken! Aardig argument daarbij was dat niemand precies weet waar het woord fiets vandaan komt; en die term voldoet uitstekend!

Bij al deze overwegingen komt dan het probleem om alle goede termen ook nog ingang te laten vinden. Al te veel nog hollen taalzuiveraars en terminologen thans achter de ontwikkelingen aan. Het is van groot belang dat de terminologische problemen tijdig worden onderkend en dat (de) goede Nederlandse termen bijtijds worden ingevoerd. Het SaNT zal daarbij een rol kunnen spelen, maar ook de overheid. Binnen de Europese Gemeenschap is men bij de vertaal- en terminologiedienst op het goede spoor, zoals uit de uiteenzetting van J. Goetschalckx bleek. Vanaf het begin van grote projecten zoals Esprit, Pace of Brite zijn de terminologen erbij betrokken om de gebruikte termen vast te leggen. Wanneer dan de documenten, vele honderden pagina's, vertaald moeten worden, gaat dat sneller en gemakkelijker. De kwaliteit is dan bovendien hoger, omdat de gedachten en concepten door de samenwerking dichter bij elkaar liggen. Zo ontwikkelt het Europese werk zich van ‘samen praten over beleid’ naar ‘samen doen’. De Nederlandse vakterminologie vaart daar wel bij.