Onze Taal. Jaargang 58

Gebruiksaanwijzingen
Martin de Koning - docent Taalbeheersing, HEAO Amsterdam

Laat Martine Bijl meedelen dat het ganse kijkvolk de groenten van Hak moet hebben, en je wordt bekroond en beloond. Nu gun ik ons nationale copywritersgilde van harte zijn successen - ik ben dol op reclame - maar waar blijven de bekroningen voor de zoveel bescheidener, meer in de windstilte werkende schrijvers van gebruiksaanwijzingen’? Is het schrijven van een uitstekende gebruiksaanwijzing geen ‘kunst’? Beoordeelt u de gebruiksaanwijzing van uw lijm, afbijtmiddel, instantpudding, vouwdeur of doe-het-zelfmeubel dan maar eens kritisch op haar werkelijke doel: het gebruik toelichten.

Niet alleen de reclametekstschrijver werkt onder ongunstige communicatieve condities (beperkte zendtijd, beperkte kranteruimte, weerstand tegen of desinteresse voor de boodschap); dat geldt evenzeer voor de schrijver van gebruiksaanwijzingen. De meesten van ons lezen en begrijpen informatie van buiten hun vakgebied slecht - elk vakjargon is in wezen een geheimtaal. Daarom is er weinig reden om de tekstschrijver van gebruiksaanwijzingen als het mislukte broertje van de reclametekstschrijver te beschouwen. Laten we dus de schrijver van gebruiksaanwijzingen de aandacht geven die hij verdient.

Landsheen de banden

Ik heb met dat doel vier gebruiksaanwijzingen gekozen, van ergerlijk tot uitstekend. Wie krijgt de poedelprijs en wie de ereprijs? En waarom?

We hebben in ons land meer dan veertien miljoen potentiële gebruikers van artikelen. Een markt om je best voor te doen als exporteur. Waarom nemen zo veel buitenlandse fabrikanten dan niet eens de moeite om hun gebruiksaanwijzing in correct Nederlands te laten vertalen? Waarom moet ik lezen dat ‘met de tijd talrijke spelregels en variantes van het biljartspel opgemaakt werden’? En waarom heeft ‘De amerikaanse biljart 6 gaten landsheen de banden’? Alleen al daarom zou Monneret jouets van mij de poedelprijs krijgen en zijn Amerikaanse biljart mogen houden. Maar er is meer. De Franse vrienden die mij te hulp riepen, kwamen er met de Franse versie niet uit: ze hadden geen idee hoe je nou eigenlijk dat spel moest spelen.

Kon ik het ze vertellen, met behulp van de Nederlandse versie? Nee, dat kon ik niet. En ook niet met de Duitse. In alle talen was aan die gebruiksaanwijzing geen touw vast te knopen. Schande! Voldoet niet eens aan de meest elementaire eis dat een gebruiksaanwijzing in ieder geval geen wartaal mag bevatten. De poedelprijs dus.

Kurketrekker

De derde prijs gaat naar de kurketrekker van Brabantia, en dat alleen omdat de poedelprijs al vergeven is. Jammer, want de tekst oogt zo verraderlijk vakkundig: helder opgedeeld in stappen, voorzien van duidelijke illustraties, vakwerk op het eerste gezicht. De tekstschrijver van deze gebruiksaanwijzing heeft zich echter schuldig gemaakt aan een doodzonde op voorlichtingsgebied: hij heeft verzuimd om met behulp van zijn eigen aanwijzingen een fles te ontkurken. Dames en heren voorlichters, probeert u toch vooral eerst zelf of het waar is wat u beweert! Want illustratie 2 moge dan nog zo helder laten zien hoe soepel de kurk uit de fles komt, in de praktijk komt die kurk er niet uit! Drie volwassenen hebben er bij mij thuis tevergeefs hun krachten op beproefd. En mochten we alle drie een kleine, maar wezenlijke handeling vergeten zijn, dan is dat uw schuld, tekstschrijver, en niet de onze. Een gebruiksaanwijzing dient nu eenmaal volledig te zijn!

[p. 35]

Poteslatijn

De tweede prijs kan wat mij betreft naar de firma Midy s.a. voor de toelichting bij haar aambeienzalf en -zetpillen. ‘Imprimé en France’ zegt de bijsluiter, maar er staat wel vlekkeloos Nederlands. En zo hoort het ook. De gebruiksaanwijzing zelf is helder en beknopt, je weet wat je te doen staat. Maar waarom moest dat potjeslatijn van die ‘Samenstelling’ ook afgedrukt worden? Een arts verzekerde mij dat dat bij drogisterijprodukten niet verplicht is. Natuurlijk, ergens moet te vinden zijn wat ‘erin zit’, voor de huisarts bijvoorbeeld die wil weten wat je tot nu toe hebt gebruikt. Maar dat is een andere doelgroep. En als het even kan, meng je doelgroepen niet in een voorlichtingstekst, dat weet elke vakman. Dus gebruiksaanwijzing, opmerkingen en contra-indicaties bij elkaar zou ik zeggen, en de samenstelling op de achterkant, of op de verpakking, of op de tube of als los blaadje. Mogelijkheden genoeg.

Bestaan er voor dat potjeslatijn trouwens geen Nederlandse equivalenten? De tijd dat de arts medicijnman was, hebben we nu toch wel achter ons?

Glashelder

De eerste prijs reik ik uit aan de Hema. Al jarenlang levert deze winkelketen topkwaliteit af op het gebied van gebruiksaanwijzingen: glashelder gedrukt, voorbeeldig geïllustreerd en vooral perfect uitgelegd. Ik monteerde mijn wielcirkels van de winter buiten, gehurkt, in de kou, met een slecht humeur. Beroerdere communicatieve condities kan een tekstschrijver niet hebben. Maar ook onder die condities was de zaak zo gepiept: gebruiksaanwijzing ernaast en stap voor stap volgen. En ook als het wat technischer wordt dan een paar wielcirkels, munten de Hema-artikelen uit in gebruikshelderheid, zo is mijn jarenlange ervaring. Alle gebruiksaanwijzigingen van de Hema voldoen aan de eisen die je daaraan mag en moet stellen: helder Nederlands, volledige voorlichting, geen overbodigheden en een uitstekende presentatie van tekst en illustraties.

Wie bekroont eens ècht de (mij) onbekende man of vrouw die voor de Hema dit soort vakwerk aflevert?