Onze Taal. Jaargang 58

De toren van Babel
De voltooide V
H. Heestermans

Op 29 november jongstleden vierde het Woordenboek der Nederlandsche Taal (WNT) feest: de letter V werd voltooid. Nu alleen nog maar de W, X, Y en de Z en dan is het karwei geklaard, zal men gedacht hebben. Dan is er alle reden voor een herdenking. Eerst wat feitelijke gegevens.

In 1851 begon Matthias de Vries met het WNT, 137 jaar geleden. Er zijn nu in totaal 571 afleveringen verschenen. Aan het V-deel is 46 jaar gewerkt, en de V omvat 135 afleveringen; bijna een vierde van het totaal dus.

Er zijn berekeningen gemaakt over de bewerkingstijd uitgedrukt in manjaren. Men schat dat één persoon negentig jaar aan de letter V zou hebben gewerkt als hij het in zijn eentje had moeten doen. Een ontroerende gedachte: niemand zou geheel alleen deze letter hebben kunnen bewerken. Hoeveel woorden bevat de V? Waarschijnlijk tussen de 40 en de 50.000, staat in het feestbundeltje dat ter gelegenheid van de voltooiing is verschenen. Ik denk dat het er eerder 80.000 zijn.

Tussen va en vuuster

Elke nieuwe letter van het WNT begint met een beschrijving van die letter. Zo ook hier. In ruim één kolom wordt verteld dat de V behoort tot de labiodentalen (medeklinkers die met de onderlip en de boventanden worden gevormd), en dat ‘in vroegere eeuwen (...) de letters v en u als aanduiding van denzelfden klank werden gebezigd, soms zelfs w’.

Het eerste woord na de letter V is va: ‘bij kinderen: vleinaam voor vader(tje)’. Dan volgen er zes verschillende woorden vaag. De meeste daarvan kent u niet. Vaag (5) bijvoorbeeld betekent zoveel als ‘leeg, onbeheerd’. Het komt van het Latijnse woord vagus. ‘Op vagen (= onbezaaide) grond worden geen vruchten gewonnen.’ Het laatste woord onder de V is vuuster, een vormvariant van vuister ‘stookplaats’.

Tussen va en vuuster liggen 46 jaar leesgenot. Het is jammer dat het WNT zo duur is. (Alle delen bij elkaar kosten u nieuw f 10.000,-; op een veiling lukt het u wel eens voor f 4.000,-.) Eigenlijk zou elke taalliefhebber het moeten bezitten. De met het WNT vergelijkbare Oxford English Dictionary (OED) is in compacte vorm (d.w.z. sterk verkleind, vier pagina's op één bladzijde; een loep wordt bijgeleverd) verkrijgbaar voor f 300,-. Dat is het voordeel van een land waarvan de taal overal gesproken wordt.

Verloedering in perspectief

Bij vuur vindt u zestien kolommen met spreekwoorden, zegswijzen en uitdrukkingen. Vroeg vuur, vroeg as: wat te vroeg begint (bijv. de liefde), is zo verdwenen. Gedeeld vuur brandt niet lang: tweedracht breekt kracht of macht. Het vuur met de as dekken: de zaak wat minder streng of krachtig aanpakken. Ik kan daar uren van genieten.

Iemand die regelmatig in het WNT leest, zal ook niet zo gauw spreken van ‘taalverloedering’. Hij ziet dat er in de loop van de ruim vier eeuwen taal die het WNT beschrijft (van 1500 tot 1921) veel veranderd is. Dat opent zijn ogen, en het maakt hem relativerender en toleranter tegenover wijzigingen.

Vrijpostig is voor ons negatief. Het betekent: ‘al te vrij, de grenzen van het betamelijke overschrijdend’. Vroeger duidde het woord ook een positieve eigenschap aan: ‘onverschrokken, onbevreesd’; ‘ongedwongen, los’ (in tegenstelling tot ‘statig, ernstig’).

Een woord als vroom heeft een heel scala van ontwikkelingsmogelijkheden doorlopen. Het betekent: ‘sterk, krachtig, gespierd’; ‘heldhaftig, onverschrokken’ (‘dat ick doch vroom mach blijven U dienaer taller stondt’); ‘godsdienstig’, maar ook ‘schijnheilig’.

Er zijn, als ik het wel heb, maar 800 abonnees op het WNT, voornamelijk bibliotheken en een enkele geleerde die het voor zijn of haar beroep nodig heeft. Die andere twintig miljoen Nederlandssprekenden missen veel.