Onze Taal. Jaargang 58

[p. 18]

Van woord tot woord
Vreemde pruimen
Marlies Philippa

Pruimachtigen vormen een groot en wijdverspreid geslacht. Er zijn zo'n driehonderd soorten, waarvan de meeste voorkomen in Oost-Azië. In Nederland en België zijn er maar drie tot vier inheems. De soorten met eetbare vruchten hebben wij in het zuiden leren kennen. Vandaar dat het woord pruim niet oorspronkelijk Nederlands is. De vrucht werd in de Romeinse tijd in het noordwesten van Europa bekend. Het Latijnse woord voor pruim was prunum. De meervoudsvorm daarvan, pruna, heeft zich in het Frans tot prune ontwikkeld. Naast pruna is er mogelijk een vorm pruma met een -m- geweest, waaruit pruim kon ontstaan. Maar we kunnen de pruim ook rechtstreeks van het Griekse woord proūmnon hebben. In dat geval zouden de vrucht(boom) en de naam ervan via de Donau uit het oosten zijn gekomen. In het Engels en het Duits is de -r- in een -l- veranderd. Zo'n verandering is goed verklaarbaar, omdat de -r- en de -l- nauwverwante klanken zijn.

Perzische appel

Vreemdere pruimachtigen dan de pruim zelf zijn de amandel, de perzik, en de abrikoos. De amandel is afkomstig uit West-Azië. Het woord amandel hebben wij ontleend aan het Volkslatijnse amandula. Dit was een verbastering van het oudere Latijnse amygdala, het meervoud van amygdalum. Dit laatste komt via het Griekse amugdalon van het Hebreeuwse meghed ēl ‘vrucht van god’.

De perzik en de amandel zijn nauw verwant. Voordat ze vrucht hebben, zijn ze soms moeilijk van elkaar te onderscheiden. China is het stamland van de perzik, maar al in de tijd van Alexander de Grote werd ze naar het mediterrane gebied overgebracht. Die weg ging via Perzië, en aan dat land heeft de perzik (Prunus persica) haar naam ontleend. In het Latijn betekende malum ‘appel’ en werd de perzik malum persicum genoemd, ‘Perzische appel’ dus. De Romeinen brachten de perzik naar Nederland en België. In de middeleeuwen werd ze bij ons veel gekweekt tegen muren, vooral in kloostertuinen.

Waarom geen abrikoot?

Ook de abrikoos is afkomstig uit China. Via Armenië en Perzië kwam ze naar het Middellandse-Zeegebied. Het ‘doorreisland’ Armenië is nog te herkennen in haar botanische naam: Prunus armeniaca. Maar de naam waaronder deze vrucht algemeen bekend is, is veel interessanter. Veel van onze vruchtbenamingen stammen via het Latijn en het Grieks uit een oosterse taal. Zo niet abrikoos. Dit woord heeft een heel bijzondere ontwikkeling meegemaakt.

Abrikoos is van Latijnse oorsprong en is langs de weg van het Grieks in het Arabisch terechtgekomen. Daarna nam het Spaans het, inclusief lidwoord, van het Arabisch over. Het Frans ontleende het aan het Spaans, het Nederlands aan het Frans en het Duits aan het Nederlands.

Hierboven heb ik al opgemerkt dat malum persicum in het Latijn ‘perzik’ betekende; een malum persicum praecoquum was een vroegrijpe perzik, waarmee een abrikoos werd bedoeld. Het bijvoeglijk naamwoord praecox/praecoqua/praecoquum werd gebruikt voor abrikoos. Het Grieks nam dit over als praikokia, waarvan het Arabisch barkoeka/birkoeka/albirkoek maakte. Dit Arabische woord betekende vroeger ‘abrikoos’ en nu ‘pruim’. Een abrikoos heet in het huidige Arabisch misj-misj, een woord dat u misschien kent uit het boek van Bertus Aafjes Morgen bloeien de abrikozen. De Moorse Arabieren begonnen de vrucht in de middeleeuwen in Andalusië te cultiveren. Daar kreeg ze de naam albaricoque.

Het Nederlands heeft het woord in de meervoudsvorm abricots aan het Frans ontleend. Vandaar dat wij abrikoos zeggen en niet abrikoot! Hetzelfde is gebeurd met het Nederlandse matroos, dat afkomstig is van het Franse meervoud matelots. Het Duits, de Scandinavische talen en het Russisch hebben hun woorden voor abrikoos, inclusief de -s, van het Nederlands overgenomen.

Zo kan het soms gaan in de geschiedenis van de woorden.