Onze Taal. Jaargang 57

[p. 167]

Taalstrijd over ‘met name’
P. Smulders en W. Sterenborg - Taaladviesdienst Onze Taal

Op woensdag 12 oktober jl. konden we getuigen zijn van een woordenstrijd in de Tweede Kamer over de uitdrukking met name. Koningin Beatrix heeft in haar Troonrede 1988 voorgelezen: ‘Het land is de afgelopen jaren schoner geworden. Dat geldt met name lucht en water.’ De politieke vraag was vervolgens of het milieu er in algemene zin op vooruitgegaan is of dat alleen lucht en water schoner geworden zijn.

PPR-fractievoorzitter Beckers vond dat het kabinet onmogelijk kon beweren dat het milieu in de afgelopen jaren schoner is geworden.

Lubbers: ‘Helemaal niet. Het staat er ook niet!’

Beckers: ‘Dat staat er wel!’

Lubbers: ‘Nee, er staat alleen dat het milieu op het vlak van water en lucht schoner is geworden.’

Vervolgens mengde D66-leider Van Mierlo zich in de strijd; volgens hem kon de formulering in de Troonrede maar één ding betekenen, namelijk ‘dat het milieu over de hele linie schoner is geworden, maar het meest water en lucht’. Lubbers riep daarop de autoriteit van Van Dale in; Van Mierlo moest daarin maar zien wat met name betekent. Van Mierlo vond echter dat ook zonder woordenboek mocht worden vastgesteld: ‘Als er staat met name, dan is dat een specificatie, een intensivering op bepaalde punten vanuit de vaststelling dat het over de hele linie al het geval is. Dat is Nederlands!’, aldus Van Mierlo.

Lubbers: ‘Nee, dat is niet het geval; met name in het Nederlands betekent een specificatie van waar iets het geval is.’ Hij had in de Troonrede niet de loftrompet willen steken over alle aspecten van het milieu.

Barbertje hing

Bij D66 kwam alsnog het woordenboek voor de dag: met name betekent ‘inzonderheid’, en dat betekent ‘voornamelijk’ of ‘vooral’. Achter de groene gordijnen laat Lubbers als reactie later weten dat ‘een neerlandicus de twee woordjes aan de Troonrede heeft toegevoegd om de tekst wat leesbaarder te maken’ (NRC 13 okt.). De Volkskrant: ‘Lubbers laat weten dat hij het in zijn versie van de Troonrede veel ambtelijker had opgeschreven; iets met vorderingen. Maar de neerlandicus die is losgelaten op de Troonrede vond dat geen goede zin en heeft met name ertussen gefrommeld.’

Wie deze naamloze neerlandicus ook is, het is zeker niet een van de twee taalkundigen van ons genootschap die bij de totstandkoming van de Troonrede assisteerden. Zij weten beter; hun advies was er steeds op gericht clichéachtige, modieuze uitdrukkingen als met name te vervangen door duidelijker en ondubbelzinnige formuleringen. In het oktobernummer van Onze Taal hebben wij op blz. 159 evenwel al geconstateerd: ‘De Troonrede is (...) het resultaat van een nauwkeurige afweging van taalkundige argumenten voor het veranderen van woorden en zinnen, en van politieke overwegingen voor het handhaven van bepaalde keuzen in de tekst.’

Op de laatste dag van de algemene beschouwingen gaf de ministerpresident in beperkte mate zijn ongelijk in de kwestie toe. Bij het opstellen van de Troonrede had hij gebruik gemaakt van een verouderde druk van Van Dale's woordenboek.

Naspeuring in de oude drukken van Van Dale brengt er geen aan het licht waarin de door Lubbers bedoelde betekenis is opgenomen. De laatste oude druk (de 10e) uit 1976 vermeldt bij met name al de betekenis ‘bepaaldelijk’ (= inzonderheid = vooral, voornamelijk), die al in de 7e druk (1950) gold. Voor het eerst duikt de uitdrukking met name op in de 6e druk (1924), waar ze met ‘meer bepaald’ omschreven is. Het woordenboek van Koenen komt er voor het eerst mee in 1926 (15e druk) en stelt ze gelijk met ‘uitdrukkelijk’, hetgeen in de 24e druk (1956) ‘bepaaldelijk’ wordt, dat zelf wordt omschreven als ‘in het bijzonder’. De betekenis die Lubbers gaf aan zijn met name heeft dus nooit in de woordenboeken gestaan.

Door vaagheid populair?

Onze trouwe lezers weten dat met name in Onze Taal meermalen aan de kaak gesteld is. Dat gebeurde onder andere op blz. 65 in 1980 en op blz. 177 in 1987. In die artikelen wordt opgesomd door welke concrete woorden het gehekelde met name zoal te vervangen is: vooral, namelijk, voornamelijk, hoofdzakelijk, in het bijzonder, precies, om precies te zijn, en wel, en wel speciaal, te weten, toch, in de eerste plaats, overwegend en zeker. De uitdrukking met name staat ook in de door onze lezers samengestelde top-tien van wanwoorden over 1987 (blz. 88 juni-nummer 1988).

In het artikel in Onze Taal van december 1987 stelt de heer Heybroek vast dat met name verwarrend want dubbelzinnig is. Uit de context moet, zo goed het gaat, maar opgemaakt worden in welke betekenis met name bedoeld is. Dat een dergelijk ‘alles’ uitdrukkend en daardoor weinigzeggend woord (ook) in de politiek populair is, mag nauwelijks verwondering wekken. De afsluitende zin van het artikel bevatte niet toevallig de volgende retorische vraag: Is de vaagheid en versluiering nu juist een oorzaak van de populariteit van met name?